sirt

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

sirt

Etimologiyasi

SIRT 'tashqi tomon', 'doʻnglik’. Bashorat ruchka ushlagan hoʻlining s i r t i b i l a n peshanasini artdi (Asqad Muxtor). Bu ot qadimgi turkiy tildagi

'tashqariga chiqar-' maʼnosini anglatgan sïrï— feʼ-lidan (Devon, III, 278) —t qoʻshimchasi bilan yasalgan; keyinroq ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qilin-may qoʻygan (Devon, I, 328: sïrt 2; КРС, 683); oʻzbek ti — lida ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: sïrï— + t = sïrït > sïrt > sirt.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Narsalarning tashqi tomoni, tashqi yuzi. ◆ Yer sirti. Oy sirti. Sirti koʻk idish. ◆ Mol olasi sirtida, odam olasi ichida. Maqol. . ◆  Bu choynakning sirti ajoyib naqshlar bilan bezatilgan ekan. "Oltin olma". ◆ Kun tigʻ tortib, daryoning u tomonidagi adirlarning sirti toʻq yashil, jilgʻalari qora tusga kirdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari.“

2. Narsa yoki kimsaning tashqi qiyofasi, koʻrinishi; zohiriy tomoni. ◆ Sirti yaltiroq, ichi qaltiroq. Maqol. ◆ Siringni sirtingga chiqarma. Maqol. ◆ Demak, u sirtdan husnga qanchalik boy boʻlsa, maʼnaviy jihatdan ham shuncha boy ekan-ku! K. Yashin, „Hamza.“ ◆ Bular sirtdan magʻrurdek koʻrinadilar. Biroq bu magʻrurlikka kirmaydi, buni kibr deyiladi. Shukrullo, „Saylanma.“

3. Tashqari, chet. ◆ Dushmanning sirtida emas, ichida boʻl. Maqol. ◆ Sinalmagan otning sirtidan oʻtma. Maqol. ◆ Zumrad hanuz sirtda iymanib turardi. S. Siyoyev, „Otliq ayol.“ ◆ Men qoʻl qoʻyib, muhr bosar edim-u, lekin sirtdan turib sizlarga yordam berganim maqbul. J. Sharipov, „Xorazm.“ ◆ Yoʻq, shoir hissini boʻlmaydi aldab, Sirtdan baho berib boʻlmas kishiga. Shukrullo, „Saylanma.“

4. mat. Geometrik shaklning tashqi yuzi, umumiy qismi. ◆ Shar sirti. Silindrning yon sirti. Botiq sirt. Uyurma sirt. ◆ Fanda sirtning xususiyatlarini oʻrganuvchi butun boshli yoʻnalishlar mavjud. "Fan va turmush".

5. geogr. Tizma togʻ choʻqqilari. ◆ Agar mana shu Muzloq togʻning choʻkkalagan nor tuyaning oʻrkachiga oʻxshagan sirtiga chiqilsa, kishining koʻzi oldida bir-biriga zid ikki dunyo ochiladi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat. o.“

Sirtdan 1) tashqi tomondan, tashqi koʻrinishidan. ◆ Qiz sirtdan koʻrimsizroq boʻlsada, koʻzlarida qandaydir sehr bordek edi. "Yoshlik". 2) shunchaki yoʻliga.◆ Kapsanchilar sirtdan murosaga kelgan boʻlib, zimmalariga tushgan vazifalarni mumkin qadar tezroq bajarishga soʻz berib tarqalishdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari.“ 3) gʻoyibona, chetdan. ◆ Sizni sirtdan tanirdim, siz toʻgʻringizda koʻp eshitganman. K. Yashin, „Hamza“ 4) zimdan; yashirincha. ◆ Sirtdan gapirib yurmoq. Sirtdan ish bitirmoq.

Sirtdan qaraganda Bir qarashda shunchaki yoʻliga, yuzaki qaraganda. ◆ Eson bobo sirtdan qaraganda beparvodek koʻrinsada, miltiqni oʻgʻli olmaganini aniq bilgach, yuragiga gʻulu tushdi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina.“

Sirtdan oʻqish Oʻquv yurtiga qatnamay, mustaqil shugʻullanib oʻqish (yana q. sirtqi). ◆ Toshtemir sirtdan oʻqib, pedagogika institutini tugallab, diplom olishni orzu qilar edi. Gazetadan.

Sirtiga suv yuqtirmaslik Sira oʻziga olmaslik, parvo qilmaslik. ◆ Mirkomil aka gʻala-gʻulaga aziyat chekadiganlardan emas. Sirtiga suv yuqtirmaydi. M. Hazratqulov, „Jurʼat.“

Antonimlari

СИРТ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

sirt
1 внешняя сторона, наружная сторона; верх; ◆ uyning sirti наружная сторона дома; ◆ sirtdan снаружи, внешне; извне; ◆ sirtiga qora duxoba qoplangan poʻstin шуба, крытая чёрным бархатом; ◆ sirtdan qaraganda внешне; по виду; на вид; ◆ sirtda(n) ish qilmoq (или bitirmoq) делать тайком, без ведома (кого-л.), обходя (кого-л.); ◆ sirtdan gapirib yurmoq говорить за глаза, в отсутствие (кого-л.); ◆ sirtdan oʻqimoq учиться заочно; ◆ sirtdan oʻqiydigan aspirantura заочная аспирантура; ◆ pichoq(ning) sirti обушок ножа; ◆ pichoq sirticha (букв. с обушок ножа) капельку, крошку, немного; ◆ siringni sirtga chiqarma погов. (букв. не выпускай свою тайну наружу) не открывай своей тайны посторонним; ◆ sinamagan otning sirtidan oʻtma см. ◆ sinamoq; sirtiga suv yuqtirmaydigan odam (букв. совершенно не промокающий человек) человек, которому хоть кол на голове теши, соотв. с него как с гуся вода;
2 поверхность; ◆ shar sirti поверхность шара; ◆ botiq sirt мат. вогнутая поверхность; ◆ uyurma sirt мат. вихревая поверхность;
3 геогр. сырт (возвышенность, горная гряда);
4 хребет; ◆ togʻ sirti горный хребет.