taxtakach
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]tax-ta-kach
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]TAXTAKACH Bu ot asli taxta oti bilan (q.) 'qiyshaygan', 'singan' maʼnosini anglatadigan tojikcha kaq sifatidan (ТжРС, 185) tuzilgan boʻlib, oʻzbek tiliga ch tovushini ch tovushiga almashtirib olingan; 'singan, chiqqan aʼzoning #suyaklarini oʻrniga qoʻyib, qimirlamaydigan qilib boglab qoʻyishda ishlatiladigan maxsus taxtacha', 'biror buyumni siqib, tax solish uchun ishlatiladigan ost-ust taxtachadan iborat asbob' maʼnolarini anglatadi (OʻTIL, II, 136). Bu otdan oʻzbek tilida taxtakachla- feʼli yasalgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 maxe. Yangi tayyorlanib buk-langan doʻppini siqib (presslab), taxini chiqarish uchun ishlatiladigan, ustma-ust qoʻyilgan ikki taxtachadan iborat moslama; iskanja. [ ◆ Mehrixon\ Yangi bitkazgan doʻppi-ni taxtakachga bostirdi. S. Ahmad, „Qadrdon dalalar“ . ◆ Telpagini qoziqqa ilib, hozirgina taxtakachdan chiqqanday yangi chust doʻppisi-ni choʻzgʻilab kiydi-da, soʻradi. A. Muxtor, „Tu-gʻilish“ .
2 tib. Singan aʼzo suyagini qimirla-maydigan qilib bogʻlab qoʻyish uchun ishlatiladigan taxtacha. ◆ Oyoqqa taxtakach bogʻla-moq. yat Axir u salkam bir yildan buyon.. taxtakachda shita tikilgancha yotibdi. E. Oxunova, „Koʻz koʻzga tushganda“ .
3 tar. Aybdorning boʻyniga solib, bogʻ-lab qoʻyiladigan jazolash quroli. ◆ Xirojni toʻlamagan dehqonlarning boʻyniga taxtakach osib qoʻyar edilar. "Uqish kitobi" .
4 Yongʻoq oʻyinida: soqqani qoʻyib otish uchun moslangan taxta asbob. ◆ Soqqani taxtakachga qoʻyib otmoq.
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]ТАХТАКАЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Ruscha ru
taxtakach
1 деревянный пресс, состоящий из двух дощёчек (напр. для зажима тюбетейки); ◆ Boshida hozirgina taxtakachdan chiqqan tagdoʻzi doʻppi (А. Ќаћћор, «Сароб») На его голове вышитая тюбетейка, только что вынутая из-под пресса;
2 лубки из двух досок (накладываемые при переломе кости);
3 ист. деревянная колодка (которую в прежние времена надевали на шею провинившимся); ◆ boʻyniga taxtakach osib qoʻymoq надеть на шею колодку (кому-л.);
4 дощечка, с которой дети пускают костяные (каменные, металлические) шарики во время игры quloq oshish (см. quloq I).