toʻkmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻk-moq

Etimologiyasi

TOʻK- ' suyuq, sochiluvchi narsani idishdan tu— shir—'. Shoʻrvani kosalarga toʻkmasdan sol. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli tök— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 433; Devon, II, 27; DS, 579; ЭСТЯ, III, 274); oʻzbek tilida ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: tök— > tok—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Suyuq yoki sochiluvchan nar-salarni idishdan tushirmoq, sochilishiga yoʻl qoʻymoq. ◆ Shoʻrvani toʻkmasdan olib kel. Oshni toʻkmasdan ye! Shakarning yarmini yoʻlda toʻkib kelibsan.

2 Duv tushirmoq, tashlamoq. ◆ Gʻoʻzalarning bargini toʻkmoq. m ◆ Keksa oʻrik daraxtlari paxsa devorlarni qoʻltiqlab olganday, gul-larini koʻchaga toʻkib yotardi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Men chiqdim-u, bodom shoxidan Toʻda qushlar gurr etib ketdi. Tagdoʻzi doʻppili bodomning Gullarini duv toʻkib ketdi. T. Toʻla .

3 Agʻdarib boʻshatmoq, agʻdarmoq. ◆ Bola sut-ni toʻkib yubordi. Grafindagi suvni toʻkib tashladim. m ◆ Uzbek oyim burchakda bola koʻtarib oʻtirgan Zaynabdan chaqaloqni olib, uni jomni toʻkib kelishga buyurdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ [Ayol] Paxtasini keltirib, xirmondagi eng katta toʻpga toʻka boshladi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o.

4 koʻchma Oqizmoq, oqizishga majbur et-moq (koʻz yoshi, qon, ter haqida). ◆ Koʻz yoshi toʻk-moq. Ter toʻkmasa — er emas, Qoʻl tegmasa — yer emas. Maqol . ■■ ◆ Xon qurolsiz xalqning qonini toʻkib, zoʻrlik bilan isyonni bostir-di. J. Sharipov, „Xorazm“ .

5 koʻchma Yogʻdirmoq, sochmoq (yogʻdu, nur va shu kabilar haqida). Toʻlin oy sutdek yogʻdusini mak-tab sahni va tom tunukalariga ayovsiz toʻ-kar, bulbul esa hamon tinmay sayrar edi. P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Rahmat, singlim, shu soʻz, shu boʻsa, Shu guldasta baridan afzal. Mehr mayingdan tutding lim kosa, Goʻyo toʻkding boshim uzra zar. Yo. Mirzo .

6 koʻchma Dildagi bor narsani, bor-yoʻ-gʻini aytmoq, dildagini aytib, yurakni boʻ-shatmoq. ◆ [Xayrinisa] Bir zum jagʻi tinmas, ichida yigʻilganlarni birovga toʻkmasa tin-chimas edi. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ . | ◆ Qurbon:] Biz yurakdagi dardimizni bir toʻkay deb kelsa-gu, bergan javobing bu boʻlsa! Rahmat senga! O. Yoqubov, „Aytsam, tilim kuyadi, aytmasam — dilim“ . ◆ Oʻzbek oyim oʻgʻlining "oʻlganning ustiga chiqib tepish" qabilidan boʻlgan bu xarakatidan tutuni koʻkka chiqib, borliq qahr-gʻazabini eri ustiga toʻkadi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Nizomjon chidamadi. Yuragida toʻlib-toshgan gaplarni uzil-kesil toʻkib solmoqchi boʻlib, qizni izlab, yana dala-ga qarab ketdi. S. Ahmad, „Ufq“ .

Obroʻyini toʻkmoq q. obroʻ(y) 1. Ohorini toʻkmoq q. ohor 2. Savlat toʻkmoq q. savlat 1. Ter toʻkmoq q. ter. Qoʻr toʻkmoq q. qoʻr.

Antonimlari

ТЎКМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻkmoq
1 лить, выливать, проливать; разливать; polga suv toʻkmang не лейте воды на пол; grafindagi suvni toʻkib tashladim я вылил воду из графина; bola choyni toʻkib yubordi ребёнок пролил чай; u dasturxonga sut toʻkib yubordi он разлил молоко на скатерть; ◆ koʻz yoshi toʻkmoq проливать слёзы; ◆ ter toʻkmoq проливать пот; ter toʻkib mehnat qilmoq трудиться в поте лица; ◆ qon toʻkmoq проливать кровь;
2 сыпать, высыпать; просыпать, рассыпать; насыпать; выгружать; bugʻdoyni qayerga toʻkamiz? куда будем сыпать пшеницу?; shakarni toʻkib yuborma смотри, не рассыпь сахарный песок; gʻoʻza barglarini toʻkmoq обезлиствлять хлопчатник; ◆ askar toʻkmoq (букв. сыпать войска) бросить несметные полки;
3 заваливать, наводнять, сыпать как из рога изобилия; лить; kolxozlar shaharga qovunni toʻkib tashladi колхозы завалили город дынями; dasturxonga noz-neʼmat(ni) toʻkib tashlamoq богато накрыть стол;
4 перен. лить, изливать, излучать; ◆ quyosh oʻz nurini yer yuziga saxiylik bilan toʻkmoqda солнце щедро льёт свои лучи на землю; toʻkib solmoq изливать, выливать, высказывать; qaygʻu-hasratini toʻkib solmoq излить своё горе; Joʻra bu toʻgʻrida bilgan eshitganlarini toʻkib soldi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Джура высказал (выложил) всё, что знал и слышал об этом; qahr-zahrini toʻkib solmoq излить злобу (на кого-л.); ◆ 

• birovning obroʻsini toʻkmoq подрывать (ронять) чей-либо авторитет; savlat toʻkib oʻtirmoq важно сидеть; ◆ tutday toʻkmoq см. tut.