yulduz

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yul-duz

Etimologiyasi

YULDUZ ’kechasi osmonda nur sochuvchi nuqta boʻlib koʻrinadigan koinot jismi’. ◆ Bugun havo ochiq, yulduz toʻla osmon. Bu ot qadimgi turkiy tilda nurlanishni (yaltirashni) ifodalovchi yalt, yult tasvir soʻzidan ï qoʻshimchasining -u shakli bilan yasalgan feʼlga -z qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan (ЭСТЯ, IV, 280; ПДП, 390); qoʻshimcha qo‘shilganidan keyin t undoshi d undoshiga almashgan (Devon, III, 47; DS, 278): (yult + u = yultu-) + 3 = yultuz > yulduz.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1. Qizigan gaz (plazma)lardan tarkib topgan, tabiatiga koʻra Quyoshga oʻxshaydigan, kechasi nur sochuvchi nuqta boʻlib koʻrinadigan osmon jismi. ◆ Yorugʻ yulduz. ◆ Xira yulduz. ◆ Qutb yulduzi. ◆ Yulduzlar turkumi. ◆ Oqshom choʻkdi Toshkent qoʻyniga, Miltillashib koʻklarda yulduz. X. Saloh ◆ Bu yerga quyosh ogʻdi — salqin tushadi, kechalari, tepamizda yulduz toʻla osmon. R. Azizxoʻjayev, „Yashil chayla“
2. Bir necha oʻtkir uchli geometrik shakl qamda shunday shaklga ega boʻlgan narsa. ◆ Besh uchli yulduz. ◆ Yulduzning shaklini chizmoq. ◆ Archaning tepasiga yulduz oʻrnatmoq.
3. koʻchma Mashhur boʻlib tanilgan, shuhrat qozongan shaxs haqida. ◆ Kino yulduzlari. ◆ Dongʻi ketgan terimchi va shuhrat yulduziman, Lafzi halol, yuzi oq Fargʻonaning qiziman. Uygʻun ◆ Yigʻilganlarni qiziqtirgan narsa oʻzbek adabiyoti va sanʼatining yulduzlari, oʻzbek jangchilari boʻldi. Nazir Safarov, „Olovli izlar“
4. Yulduz (xotin-qizlar ismi).
   Yulduz koʻrmay jon berdi - uzoq turmadi, barham topdi, yoʻq boʻlib ketdi, gʻoyib boʻldi.
   Yulduz sanab yotmoq ayn. toqi sanab yotmoq q. toqi.
   Yulduzi issiq ayn. istarasi issiq q. istara. ◆ U [Umid].. roʻparasidagi yulduzi issiq qizdan aslo koʻz uzmasdi. Mirmuhsin, „Umid“
   Yulduzi (yulduziga) toʻgʻri keldi - xarakteri, feʼli-atvori bir-biriga mos tushdi; sevishdi. ◆ -Men jiddiy soʻrayapman, nega Isomiddinov bilan yulduzlaring toʻgʻri kelmayapti? Biror sir bormi? — dedi Norbuvi Karimovga. H. Shams, „Dushman“ ◆ Abror bilan Chinnixonning yulduzi yulduziga toʻgʻri kelib qolgani hech kimga sir emas. P. Qodirov, „Qalbdagi quyosh“
   Yulduzni benarvon uradigan (odam) q. benarvon.

Sinonimlari

sitora.

Antonimlari

ЮЛДУЗ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

yulduz (koʻplik yulduzlar)

• Aragoncha _an : estrela
• Chuvashcha _cv : çăлтăр
• Dolgancha _dlg : чолбон
• Gagauzcha _gag : yıldız
• Inglizcha _en : star
• Ispancha _es : estrella
• Italyancha _it : stella
• Niderlandcha _nl : ster
• Norvejcha _no : stjerne
• Osetincha _os : стъалы
• Ozarbayjoncha _az : ulduz
• Qorachoy-bolqorcha _krc : джулдуз
• Shvedcha _sv : stjärna
• Turkcha _tr : yıldız
• Uygʻurcha _ug : يۇلتۇز
• Xakascha _kjh : чылтыс
• Yoqutcha _sah : сулус

Ruscha _ru

yulduz
1 звезда; // звёздный; ◆ yorugʻ yulduz яркая звезда; ◆ xira yulduz тусклая звезда; ◆ Qutb yulduzi Полярная звезда; ◆ dumli yulduz разг. (букв. хвостатая звезда, звезда с хвостом) комета; ◆ uchar yulduz разг. (букв. летучая звезда) метеор; ◆ yulduzlar turkumi (или toʻdasi) созвездие; ◆ yulduz nusxa звездообразный; ◆ osmon tuda yulduz или◆  osmon bilan bir yulduz небо усеяно звёздами; ◆ yulduz sanamoq 1) считать звёзды; 2) перен. страдать бессонницей, не спать ночь, глаз не сомкнуть; ◆ tishim qattiq ogʻrib, kechasi bilan yulduz sanab chiqdim от сильной зубной боли я не спал всю ночь;
2 геометрическая фигура с острыми концами и изображение такой фигуры; Oltin Yulduz Золотая Звезда; ◆ besh qirrali yulduz пятиконечная звезда; ◆ qizil yulduz красная звезда; Qizil Yulduz ordeni орден Красной Звезды; ◆ yoqut yulduzlar рубиновые звёзды;
3 звезда, знаменитость; ◆ ekran yulduzlari звёзды экрана;
4 Юлдуз (имя собств. женское); ◆ 

• u yulduzni benarvon uradi см. ◆ benarvon; yulduzi issiq симпатичный, приятный, миловидный (человек); ◆ uning yulduzi issiq он симпатичный; ◆ yulduzi yulduzimga toʻgʻri keldi мы с ним сошлись характерами; ◆ ularning yulduzi chap они не ладят друг с другом, они не сошлись характерами.
  

OʻTIL