haq

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

haq

Etimologiyasi

[ arab. — to'g'ri, rost, chin, haqqoniy, huquq, adolat maj. Xudo ]

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Haqiqiy holatga mos, haqqoniy, rost. ◆ Har zamon haq gap, toʻgʻriya degan tovushlar eshitilar, qarsak koʻtarilar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari.“ ◆ Haq gapni gapirdingiz, amirzodam, juda haq! Ona rozi — xudo rozi.. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar.“ ◆ Haqqin aytsam, ota-onam hozir bor.. Erali va Sherali.

2 Haqiqiy holat, haqiqat. ◆ Haq joyiga qaror topdi. ◆ Shoʻx, yerga ursa bulutga sakraydigan, haqqa boʻyin egib, nohaqqa sakrab ketadigan Sarsenboyning ornomusi zo‘r edi. R. Fayziy, „Hazrati inson.“ ◆ ..gulzoru vayrona, xanjaru andava.. haqu-nohaq yonma-yon turibdi. Mirmuhsin, „Me’mor.“ , ◆ Haqiqat ertakka evrilur erta, Ertaga afsona haqqa doʻnadi. Sharq yulduzi.

3 Shaxs bildiruvchi soʻzlar bilan qoʻllanib, haqiqatning shu soʻz bildirgan shaxs tomonida ekanini bildiradi. ◆ Men ham, Sultonov ham haq boʻlib chiqdik. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli.“ ◆ Mahkam Zikir bilan toʻqnashuvda o‘zining haq ekanligiga ishonchi komil.. P. Qodirov, „Uch ildiz.“ ◆ Har kasbdagi odamlar xat yozishibdiyu, aksariyati Sobirni haq, xotinini nohaq, deb ko‘rsatishibdi. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi.“

4 Biror narsa, ish-harakat uchun qonuniy boʻlgan talab, tartib-qoidaga toʻgʻri keladigan asos, erk-imkoniyat, huquq. ◆ Uning pensiya olishga haqi bor. Sizni ayblashga hech kimning haqi yoʻq. ◆ Raisning magʻrurlanishga haqi bor. Paxta — oʻzbek xalqining milliy iftixori. N. Safarov, „Olovli izlar.“ ◆ Ahmad hali oʻzini Rahim akalar qatoriga qoʻshishga haqi yoʻq deb hisoblar, xiralik qilmay, oʻzini chetga tortib yurardi. F. Musajonov, „Himmat.“ ◆ Muzaffar zotlarga motam nojoiz, Ularning haqqidir faqat iftixor. A. Oripov, „Yurtim shamoli.“

5 Huquq, qonun va sh.k. yuzasidan biror kimsa yoki narsaga tegishli hissa, toʻlanadigan yoki olinadigan narsa. ◆ Elektr haqi. Kvartira haqi. ◆ Ko‘rinishdan shunday moʻmin, goʻyo buzoqning haqi bor, deb sigirning sutini ichmaydi. P. Tursun, „O‘qituvchi.“ ◆ Misha, bergan sutim haqi qutqar, oʻlaman! Mushtumi. ◆ Zavod Gʻiyosiddin tilmochning nomiga oʻtgan, oqsoqolning unda endi qonuniy haqi yoʻq. S. Ahmad, „Hukm.“

6 Ish, mehnat, xizmat evaziga toʻlanadigan, olinadigan pul yoki boshqa narsa. ◆ Xizmat haqi. Ish haqi. ◆ Akamni shuncha yil ishlatib, haqini bermadingiz. Oybek, „Tanlangan asarlar.“ ◆ Ochdan oʻlmaslik uchun ertadan kechgacha kir yuvib, haqiga bir kosa kepak olib, non qilib yegan. P. Tursun, „O‘qituvchi.“ ◆ Odamlarni ishlatib haq toʻlash, inshoot uchun gʻishtu ganch, yogʻochlarni keltirish uning zimmasida. Mirmuhsin, „Me’mor.“

7 din. Hudo, Alloh, tangri, parvardigor (hudoning sifatlaridan biri). ◆ Haq taolo. ◆ Borgin, emikdoshim, haqqa topshirdim. Alpomish. ◆ Oh tortsam, toʻkilar koʻzimning yoshi, "Haq!" deb chiqar gʻamli qulning tovushi. Rustamxona.

8 (3-shaxs egalik shaklida — haqi, haqqi) Biror gap, fikrning oʻzi bogʻlanib kelgan soʻz anglatgan shaxs, narsa va sh.k.ni oʻrtaga qoʻyib aytilayotgani maʼnosini bildiradi. ◆ Qoʻying! Xudo haqi, tegmang... Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol.“ ◆ Mana shu Qurʼon haqi, yoʻldan ozganlarni qatl qilish.. savobi azimdir. H. Nosirova, „Men o‘zbek qiziman.“ ◆ Muqaddas zamon haqqi, yoqa tutib aytaman: Qaniydi kuylayversang hamisha baxtni toʻlib. A. Oripov, „Yurtim shamoli.“

9 (egalik va oʻ. -p. k. shaklida — haqida) ko'm. vazifasida. Qaratilganlik munosabatini bildiradi; toʻgʻrisida, toʻgʻrida. ◆ Paxta planining bajarilishi haqida mavlumot. Obhavo haqida ma’lumot. ◆ Majlisda sen haqingda yaxshi gaplar aytildi. ◆ Front gazetasida Hasanov haqida yozilgan bir xabar hamisha choʻntagimda. T. Rustamov, „Mangu jasorat.“

Tarjimalari

a. حَقّ

• Turkcha: hak

Ruscha _ru

haq
1 истина, правда;
2 истинный, правильный, верный, правдивый; ◆ haq gap правдивые слова; правда; ◆ siz haq gapni gapirdingiz вы сказали правду; ◆ haq sizning tomoningizda правда на вашей стороне; ◆ haq joyiga qaror topadi погов. правда (всегда) победит;
3 правый; правота; ◆ siz haq вы правы; ◆ bu masalada kim haq, kim nohaqligini bilish qiyin трудно установить, кто в этом вопросе прав и кто неправ;
4 право; ◆ bunga hech qanday haqingiz yoʻq на это у вас нет никакого права; вы не имеете никакого права на это;
5 что-либо, принадлежащее кому-либо по праву; ◆ menda qancha haqingiz bor? сколько я вам должен?; ◆ uning menda hech qanday haqi yoʻq я ему ничего не должен; ◆ haqingizni oldingizmi? получили ли вы то, что вам полагается (причитается)?; ◆ haqi mahr то, что принадлежит жене по наследству по праву махр (см. mahr);
6 плата, оплата, вознаграждение; ◆ ish haqi заработная плата; ◆ kira haqi 1) плата за проезд, за провоз; 2) плата за наём; ◆ mehnatga qarab toʻlanadigan haq сдельная оплата труда; ◆ ijara haqi плата за аренду;
7 рел. один из эпитетов бога; ◆ haqqa topshirmoq вверить богу;
8 в роли служебного имени: ◆ haqda, haqida о, об, обо, по поводу, относительно, касательно; ◆ bu haqda или ◆  shu haqda об этом, по поводу этого, по этому поводу; по этой части; ◆ ish haqida о работе; ◆ kitob haqida о книге; ◆ bu masala haqida об этом вопросе; ◆ haqiga по чьему-либо адресу;
9 ей-богу; ◆ xudo haqi ради бога; ◆ haq deb kutmoq ждать (кого-чего-л.) с нетерпением.