olmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ol-moq

Etimologiyasi

OL- ’qoʻlga kirit-’. Yoʻlchi ketmonni o l i b ishiga joʻnadi (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shun-day maʼnoni anglatgan bu feʼl asli al- tarzida talaf-fuz qilingan (ПДП, 356; Devon, I, 180; DS, 32); hozirgi oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: al- > âl-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Narsani ushlab yoki biror asbob bilan tutib qoʻlga kiritmoq. ◆ Ariqdan suv olmoq. m ◆ Saodatxon kapalak ushlagandek ehtiyotlik bilan qutichani qoʻliga oldi. S. Zunnunova, „Olov“ . ◆ Oʻzbek oyim burchakda bola koʻtarib oʻtirgan Zaynabdan chaqaloqni olib, uni jomni toʻkib kelishga buyurdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Yoʻlchi ketmonni olib, ishiga joʻnadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Bagʻriga olmoq 1) oʻz quchogʻiga olmoq, quchoqlamoq. ◆ Bolani bagʻriga olib, ancha vaqt yigʻladi. M. Mahmudov, Bulbuligoʻyo; 2) koʻchma oʻz qaramogʻiga, panohiga, himoyasiga olib ardoqlamoq. ◆ Kolxoz., bularni xursandlik bilan oʻz bagʻriga olar edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Qoʻlini olmoq 1) qoʻlidan ushlamoq. ◆ Usta Olim Otabekning qoʻlini olib soʻrashdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar; 2) kelishmoq, roziligini olmoq“ . Qoʻltigʻiga olmoq 1) qoʻltigʻiga qistirmoq, qoʻltiqla-moq; 2) koʻchma oʻz yoniga tortmoq. ◆ Yormat esa Yoʻlchini oʻz qoʻltigʻiga olib, boshqalarga qar-shi qoʻyishni istar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qoʻltigʻidan olmoq Qoʻltigʻidan tu-tib bormoq yoki koʻtarmoq. Hiqildogʻidan olmoq Hiqildogʻidan, tomogʻidan boʻgʻmoq.

2 Qabul qilmoq; yollamoq. ◆ Ishga olmoq. Bolaga enaga olmoq.

3 Boʻshatmoq, bekor qilmoq, tushirmoq. ◆ Sizni bugundan boshlab ishdan oldik. n ◆ U avvalgi direktorimizning boshiga tuhmat yogʻdirib, ishdan oldirdi. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .

4 Qirqib, kesib, tortib, sugʻurib chiqar-moq. ◆ Tirnoq olmoq. Qoʻyning junini olmoq. Soch olmoq. Oyoqqa kirgan tikanni olmoq. yaya [Ali oxun] Doʻppisi ichiga toʻgʻnalgan ignani oldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 Yechmoq, solmoq. ◆ Xotin boshidan jun roʻmolini oldi-da, bir-ikki qoqib, yana oʻradi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

6 Tushirmoq, boʻshatmoq; xoli qilmoq. ◆ Yelkasidan yukini olmoq. Mashinadagi yashik-larni olmoq. sh ◆ Usta Olim otning jilo-vidan qoʻlini olib, soʻradi.. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ .

7 Qoʻlga kiritmoq; ega boʻlmoq. ◆ Daromad olmoq. Paxtadan moʻl hosil oldik. shi [Yoʻl-chi] Ikki yarim yil boyning boʻyinturugʻini sudradi. Nima oldi? Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Feruza Yigitaliyeva shu olimpiada-da bir yil birinchi oʻrinni oldi. S. Ahmad, „Yulduz“ .

8 Yemoq, yemoq-ichmoq, tanovul qilmoq. ◆ Hammasi sizning tegishingiz, hech kimga qa-ramang. Baliqni oling! A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

9 Oʻziga singdirmoq, qabul etmoq. ◆ Rangni yaxshi oladigan ipak.

10 Paydo qilmoq, hosil etmoq, yigʻmoq. ◆ Yara yiring olibdi. Gʻoʻzalar koʻsak oldi.

11 Aytmoq, kuylamoq. ◆ "Nasrulloyi", "Girya" ol! Ibodxoʻja, "Figʻon"ni ol! Shuk-rullo, „Saylanma“ . ◆ Zoʻr qoʻshiqlardan bitta-sini oʻrganib, katta toʻyda oʻrtaga chiqib, bir olayki. A. Koʻchimov, „Halqa“ .

12 Uylanmoq, xotin olmoq. ◆ [Zuhra:\ Yosh qizni olganing bir sari, endi buni oʻqishdan qoʻyib, kurortga olib ketayotganing nimasi? A. Qahhor, „Ogʻriqtishlar“ .

13 Xarid qilmoq. ◆ Bu paltoni necha pul-ga oldingiz? Hovli olma — qoʻshni ol. Maqol . m ◆ Ancha narsa oldik.. Senga bir joʻra bekasam. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

14 Qoʻlga kiritmoq, qozonmoq. ◆ Obroʻ ol-moq. Erkinlik olmoq. Darsdan "alo" baho oldim. Ilmiy daraja olmoq. Olqish olgan omondir, qargʻish olgan yomondir. Maqol . n ◆ Oʻn besh kunlik sinovdan keyin traktorchi nomi-ni oldik. A. Qahhor, „Xotinlar“ .

15 Ketkazmoq, yoʻqotmoq. ◆ Chayonning zah-rini chayon oladi. Maqol . n ◆ Fotihadan keyin Oftob oyim.. kuyovga qatiq olib chiqdi va Otabekning ichmaganiga ham qoʻymay, "ichingiz, yoʻl gʻuborini oladir", deb qistay boisyudi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

16 Qoplamoq, chulgʻamoq, oʻramoq, tut-moq. ◆ Toʻqayni oʻt olgan. Kabobning hidi butun hovlini oldi. Meni isitma oldi. shsh Sen bundan ketmaysan omon, Ungu soʻlni olsa tuman. "Yodgor" .

17 Egallamoq, ishgʻol qilmoq, band et-moq. ◆ Royal koʻp joyni oldi. "Goʻroʻgʻli kelib, falon shaharni olibdi, desa semirib, eshik-dan ichkariga bazoʻr kiraman. "Gulixiromon" . ◆ Mojaro ustiga Fosih afandi kirib qoldi. U toʻgʻri ayvonga chiqib, mingboshining pinji-dan joy oldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

18 Qamashtirmoq. ◆ Tong yorishib, qamish poyalari oftob tigʻida lov-lov yonayotganga oʻxshab koʻzni oladi. S. Ahmad, „Ufq“ .

19 Yetakchi feʼl sifatida ot turkumida-gi soʻzlar bilan birikib, qoʻshma feʼl yasaydi, maye., ◆ amal olmoq, avj olmoq, alanga olmoq, bahra olmoq, bosh olmoq, yonini olmoq, yosh olmoq.

Amal olmoq Oʻsmoq, rivojlanmoq, yuk-salmoq (oʻsimliklar haqida). ◆ Daraxtlar de-yarli hammasi amal olib, ancha yuksalib qol-gan edi. M. M . Doʻst, Lolazor. Boʻyniga olmoq

1) iqror boʻlmoq. ◆ Bu sheʼrni oʻqigan bazi tanish-bilishlarim, qarilikni boʻyniga olib qolibdi-da, deb oʻylashlari mumkin. Shuk-rullo, „Saylanma; 2) zimmasiga, oʻz javob-garligiga olmoq“ . Yigʻim-terimni olmoq Ekinlarni oʻrib, terib hosilni yigʻish-tirmoq. ◆ U.. yigʻim-terimni olgandan keyin Farhodga ketib, qishi bilan oʻsha yerda qo-lib ketdi. A. Qaqhor, „Xotinlar“ . Teskarisiga olmoq ayn. aksiga olmoq q. aks I 2. ◆ Men joʻrttaga baʼzi gaplarni teskarisiga olib koʻrsam ham, u churq etmaydi. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ . Yuz olmoq ayn. yuz tutmoq q. yuz I. ◆ Kun baralla koʻtarilib, qiyomga yuz oldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . Qalamga olmoq Yozmoq, xatga tushirmoq. ◆ Bu kun men shu "Oʻtgan kunlar"ni qalamga olganimda ham, oʻsha oʻzimni zeriktirgan faslni tashlab oʻtishga majbur boʻldim. A. Qodiriy, „Utgan kunlar“ . Qarshi olmoq Kutmoq, peshvoz chiq-moq. ◆ Mehmonlarni non-tuz bilan qarshi olishdi. Gazetadan . Qiyigʻiga olmoq Aksini tutmoq, aks ish qilmoq. Qoʻy ogʻzidan choʻp olmagan q. qoʻy. ◆ Bizning qishloqda Gʻofurjon degan qoʻy ogʻzidan choʻp olmagan, buning ustiga hech kimi yoʻq bir yigit bor edi. A. Qahhor, „Xotinlar“ .

20 Ravishdosh shaklida boshqa feʼllar bilan birikib, qoʻshma feʼl hosil qiladi, maye. ◆ olib bermoq, olib bormoq, olib kelmoq, ola bshshoq, ola boshlamoq, ola kelmoq. Uzum suv olib qoldi.

21 =i(b) affiksli ravishdoshlar bilan birikib, qoʻshma feʼl hosil qiladi va ish-harakatning oʻzi uchun bajarilganligini bildiradi, maye. ◆ bilib olmoq, tortib olmoq, yetib olmoq, yigʻib olmoq, sugʻurib olmoq, yoza olmoq, qila olmoq.

Antonimlari

ОЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

olmoq olmoq

Tillar

• Inglizcha: take
• Turkcha: almak, etmek

Ruscha _ru

olmoq
1 брать, взять; взимать, взыскивать; получать; принимать; ◆ vznos olmoq принимать взносы; ◆ ishga olmoq принимать на работу; ◆ shtraf olmoq взыскивать штраф; ◆ topshiriq olmoq получать задание; ◆ qoʻlga kitob olmoq 1) взять книгу в руки; 2) взяться за книгу (за чтение); ◆ amal olmoq набухать (о почках растений); ◆ ariq olmoq нарезать борозды (для поливного земледелия); ◆ askar olmoq мобилизовать в армию; вербовать в армию; ◆ devor olmoq строить дувал (глинобитную стену); ◆ yod olmoq заучивать (выучивать) наизусть; ◆ marza olmoq проводить межу, межевать; ◆ sir olmoq выведывать тайну; ◆ ommaviy tus olmoq принимать массовый характер; ◆ xabar olmoq справляться, осведомляться; ◆ xotin olmoq разг. брать в жёны, жениться; ◆ oʻt olmoq загораться; qasd (или oʻch) ◆ olmoq мстить; ◆ bagʻriga olmoq 1) прижимать к груди, обнимать; 2) приласкать, приголубить; окружить заботой; ◆ boʻyniga olmoq признаваться; ◆ yoniga olmoq взять к себе (кого-л., напр. в качестве помощника); ◆ oʻz zimmasigaolmoq брать на себя; bu vazifani men oʻz zimmamga (или oʻz ustimga) olaman эту задачу я беру на себя; ◆ ijaraga olmoq брать в аренду, арендовать; брать напрокат; ◆ oʻz ichiga olmoq заключать в себе; ◆ ishga olmoq принимать на работу; koʻngliga (или oʻziga) ◆ olmoq принимать близко к сердцу; принимать на свой счёт; uning gapini koʻnglingizga olmang не относите его слова на свой счёт; не принимайте его слова близко к сердцу; ◆ koʻz tagiga olmoq примечать, замечать, подмечать; ◆ moʻljalga olmoq брать на прицел, прицеливаться; nazarga (или nazar-eʼtiborga) ◆ olmoq принимать во внимание, учитывать; ◆ notaga olmoq перекладывать на ноты; ◆ oʻzini panaga olmoq укрываться (напр. от солнечных лучей, дождя и т. п.); ◆ roʻyxatga olmoq заносить в список, регистрировать; описывать, делать опись; ◆ oʻzini chetga olmoq 1) посторониться, отойти в сторону; 2) перен. устраниться (напр. от какого-л. дела); ◆ qoʻlga olmoq взять в свои руки; прибрать к рукам; ◆ hisobga olmoq брать на учёт; учитывать; принимать в расчёт; ◆ yonini olmoq заступаться (за кого-л.);
2 снимать; отделять; удалять; ◆ otning egarini olmoq снимать седло с лошади, рассёдлывать лошадь; ◆ sutning qaymogʻini olmoq снимать сливки с молока; ◆ soch olmoq стричь волосы (кому-л.); брить голову (кому-л.); ◆ tirnoq olmoq стричь ногти; ◆ qoʻylarning junini olmoq стричь овец;
3 отнимать, занимать (время, место); u mening ikki soat vaqtimni oldi он отнял у меня два часа времени; borib-borib tangadek joyni oladi загадка ходит много, а места занимает с монету (палка, посох); ◆ ishdan olmoq снимать с работы, увольнять;
4 покупать; bu narsani qanchaga oldingiz? за сколько вы купили эту вещь?;
5 удалять, снимать, уничтожать; chayonning zahrini chayon oladi посл. яд скорпиона уничтожает скорпион; соотв. клин клином вышибают; Oftob oyim kuyovga qatiq olib chiqdi va Otabekning ichmaganiga ham qoʻymay, "iching, yoʻl gʻuborini oladir" deb qistay boshladi (А. Ќодирий, «Ўтган кунлар») Афтоб-айим вынесла зятю кислого молока и заставляла Атабека напиться, приговаривая: «пейте, снимает дорожную усталость»;
6 получать, приобретать; ◆ daromad olmoq получать доход; moʻl hosil olmoq получить хороший (обильный) урожай; ◆ obroʻ olmoq приобретать авторитет;
7 в сочетании с деепр. на -a/-y другого глагола образует форму возможности: biz kela olamiz мы можем прийти; men bugun ishlay olmayman я сегодня не могу работать;
8 с деепр. на -(i)b другого глагола означает, что действие совершается действующим лицом для себя, в своих интересах: ◆ yozib olmoq записать; ◆ yetib olmoq догнать; ◆ qarab olmoq посмотреть, заглянуть; ◆ yigʻib olmoq собрать, убрать; ◆ topib olmoq найти; ◆ oʻylab olmoq подумать; обдумывать; ◆ oʻrab olmoq 1) окружать; 2) окутывать (кого-что-л. чем-л.);
9 в форме деепр. на -(i)b входит в состав сложных глаголов: olib bermoq взять; купить, (что-л. для кого-л.); olib bormoq нести, относить; везти, отвозить; вести, отводить; olib kelmoq приносить; привозить; приводить; olib ketmoq уносить; увозить; уводить; olib sotmoq перепродавать; спекулировать; olib tashlamoq отбрасывать; сбрасывать; olib turmoq 1) брать на время, заимствовать; 2) брать систематически, время от времени; 3) задерживать, придерживать для себя (на некоторое время); olib yurmoq носить, возить или водить с собой; olib oʻtmoq проносить; провозить; olib qolmoq оставить при себе; удержать, задержать; olib qochmoq 1) уносить; 2) понести (о лошади); 3) перен. говорить, допуская преувеличения; olib qoʻymoq откладывать, отбирать; ◆ 

• oʻrtaga olmoq брать в оборот (кого-л.); ◆ oʻzini katta olmoq кичиться, задирать нос; возомнить о себе; ◆ tagiga olmoq подгорать (напр. о плове, каше и т. п.); umuman olganda вообще говоря; ◆ olmoqdan solmoq попеременно.