toshmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tosh-moq

Etimologiyasi

TOSH- 'chetidan oshib toʻkil-', 'qirgʻoqdan oshib atrofga yoyil-¹. Yer islohotidan keyin bir yil daryo t o sh i b, ekinzorlarning yarmidan koʻpi nobud boʻldi (Abdulla Qaqhor). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli ta:sh— tarzida talaf — fuz qilingan (ЭСТЯ, III, 170); oʻsha davrlardayoq a: unli — sining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 427; Devon, II, 20; DS, 540), oʻzbek tilida bu unli â unlisiga almashgan:

ta:sh— > tash- > tâsh—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qirgʻoqdan oshmoq, qir-gʻoqdan oshib, atrofga yoyilmoq, atrofni bosmoq. ◆ Hovliga suv toshib ketibdi. m ◆ Yer islohotidan keyin bir yil daryo toshib, ekinlarning yarmidan koʻpi nobud boʻldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Hovli oʻrta-sidagi vodoprovod joʻmragidan suv sharillab oqib yotar, sement hovuzcha toʻlib chiqib, ariqcha chetidagi barq urib yotgan oʻsmalarga toshib ketgandi. U. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

2 Oʻz qobigʻi, idish va shu kabilardan toʻlib, ortib, sirtga chiqmoq. ◆ Oliyaxon tashqari eshikdan hovliga kirishi bilan darhol qozon-da toshayotgan sutga koʻzi tushdi. N. Safarov, „Oliyaxon Sultonova“ . ◆ Olov chetiga qoʻ-yilgan qora qumgʻon shaqillab qaynab toshdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Vali aka emiLi-gan, u yer-bu yerda chanoqlardan toshib chiqib toʻkilgan oppoq paxtalarga shukronalik bilan qarab.. qoldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ ..togʻoradan toshib chiqqan xamir singari tizzalariga oqib tushgan kattakon qorni.. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

3 koʻchma Joʻsh urmoq, oshib ketmoq. ◆ Gʻaza-bi toshdi. m ◆ Toʻlamat polvonning koʻzlari chaqnab, gʻayrati toshib ketdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Sevinchim toshardi qalbimga toʻlib.. Yo. Mirzo .

Oshib toshmoq ayn. toʻlib toshmoq. ◆ Gulnor uyni yigʻishtirar ekan: "Boyning feii yax-shshshnibdi, ilgari ziqna edi.. Boyligi oshib toshib ketdi, derdi dadam.." deb oʻyladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Toʻlib toshmoq 1) limmo-lim toʻlib, qirgʻogʻidan oshmoq, hu-dudiga, chegarasiga sigʻmay qolmoq. ◆ Hasrat-la toʻlib toshgan Ularning siniq jomi. Gʻayratiy . 2) dard, alam va shu kabilarni ichiga yutaverib, chidab, soʻng darajaga yetmoq. ◆ Oʻrmonjon xoʻp ham toʻlib toshib yurgan ekan, yuragini rosa boʻshatdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari; 3) juda koʻp boʻlmoq, tiqi-lib, achib-bijib yotmoq“ . ◆ Qoʻlyozmada xatolar toʻlib-toshib yotibdi. Yuragi (yoki ichi) toshdi Juda zerikdi, yuragi siqildi, xit boʻldi. ◆ Tojiboy taajjubda qolib, boshini li-kimatdi: -Bir oʻzingiz-a ? Yopiray! Miyangiz achib, yuragingiz toshib ketmaydimi? P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Mening imillaganimni koʻrib, bolalarning ichi toshib ketdi. H. Nazir, „Choʻl havosi“ . Qaynab toshmoq ayn. toʻlib toshmoq 1. ◆ Japaqning miyasida savollar qaynab toshdi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qis-sasi“ .

11—Oʻzbek tilining izoshli lugʻati

4 koʻchma Tutaqishmoq, qizishmoq. ◆ Erim-dan oʻqishga rozilik berishini iltimos qil-dim. Oʻsha paytda Ergash akamning tepa sochi tik boʻlib.. birpasda koʻpirib toshdi-ketdi. B. Fayziyev, „Oydin kechada“ .

5 Badanda paydo boʻlmoq, yuzaga tepmoq, chiqmoq. ◆ Bolaning badaniga qizamiq toshib-di. m ◆ Lablariga toshgan uchuq hali rostma-na qaytmagan boʻlsa-da, isitmasi pasaygan edi. R. Rahmonov, „Changalzordagi sharpa“ . ◆ Nariga tarafda oʻtirgan bir semiz kishining rangida qon qolmadi, oppoq oqarib, yuzlariga ter toshib ketdi. N. Fozilov, „Diydor“ .

Labiga uchuq toshmoq Oʻta darajada qoʻr-quvga tushmoq (bunday hollarda goʻyo labga uchuqtoshadi). ◆ Bargi zubturumday titrashib, labiga uchuqlar toshib, mirshabning kattasi otidan tushib, qshshchini yalangʻochlab, momo-ning qoshiga bordi. "Gulixiromon" . ◆ "Paxta terish mashinasi" desa, labiga uchun tosha-digan baʼzi qaysarlar ham hayrat barmogʻini tiiiab qoldi. "Mushtum" .

Antonimlari

ТОШМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Feʼl

toshmoq toshmoq

Tillar

• Turkcha: taşmak

Ruscha _ru

toshmoq
1 разливаться, выходить из берегов; ekinga suv toshdi вода залила посевы; hovliga suv toshib ketdi двор залило водой; daryo toshib, yoʻllar bekilib qoldi река разлилась, и дороги стали непроходимыми;
2 переливаться через край; убежать; sut toshib ketdi молоко убежало;
3 перен. кипеть, бурлить; gʻazabi toshdi у него злоба кипит; он кипит негодованием; ◆ toʻlib toshmoq 1) выливаться через край; 2) перен. быть готовым заплакать, зарыдать или вскипеть; u bir toʻlib toshdi-yu, keyin oʻzini bosib oldi она готова была заплакать, но потом сдержала себя; sabr kosasi toʻlib toshdi чаша терпения переполнилась; qoʻl yozmada xatolar toʻlib toshib yotibdi рукопись полна ошибок;
4 появляться, высыпать (о веснушках, сыпи и т. п.); uning yuziga sepkil toshibdi у него на лице появились веснушки; bolaning badaniga qizamiq toshibdi на теле ребёнка появилась коревая сыпь; * oshib-toshib ketdingmi?! ирон. ты что, разбогател что ли?!