tuzuk

Oʻzbekcha (uz)

tuzuk I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tu-zuk

Etimologiyasi

TUZUK I ' qonun-qoidalar toʻplami¹, ' nizom'. Hali koʻpchilik Amir Temur tuzuklarini yax— shi bilmaydi. Bu ot eski oʻzbek tilida 'tartibga sol—' maʼnosini anglatgan tüz- feʼlidan -(ü)k qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, III, 312); keyinchalik ü unlilari — ning yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: toʻz- + oʻk = tüzük > tuzuk.

TUZUK II 'buzilgan yeri, kamchiligi, dard—kasali yoʻq', 'durust'. Oʻzi t u z u k shoir, biroh tanhidni koʻtarmagani yomon (Abdulla Qaqqor). Qadimgi turkiy tilda 'durust', 'toʻgʻri' maʼnosini anglatgan bu sifat asli tüzük tarzida talaffuz qilingan (ДС, 603); oʻzbek tilida ü unlilarining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: tü-zoʻk > tuzuk. Bu sifat asli 'tartibga sol-' maʼnosini anglatuvchi tüz— feʼlidan — (ü)k qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, III, 313, 314): tüz- + ük = tüzük.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Buzilgan-netgan yeri yoʻq, ishlab turgan yoki ishlay oladigan. ◆ Televizor tuzukmi, buzuqmi? Motor tuzuk ishlab tu-ripti.

2 Kamchiligi, yomon yeri yoʻq; durust, yaxshi; binoyi. ◆ Tuzuk yigit. Bu ish tuzuk tash-kil qilinmabdi. n ◆ Oʻzi tuzuk shoir, birok, tanqidni koʻtarmagani yomon. A. Qahhor, „Sarob“ . ◆ Kenja yigit qishloqda Tura oldi bir oycha, Turmush tuzuk boʻlsa-da, Ammo baxti uzoqda. 3. Diyor .

3 Dard-kasali yoʻq, sogʻ, sogʻlom; sogʻligʻi qanoatlanarli. ◆ Ota, tuzukmisiz? Tuzuk boʻ-lib ketdingizmi ? yash Xayriyat, onangizning ahvoli ancha tuzuk boʻlib qoldi, isitmasi ham qaytdi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o. ◆ Dadasi, endi tuzukman, qizimni saharlari uygʻot-mang. A. Qahhor, „Bemor“ .

4 rvsh. Qoidasi bilan, durustgina, yax-shilab. ◆ Tuzukroq, mazmunliroq gapirsangiz-chi. Tuzukroq oʻtiring. yat Xayolingiz qayerda, nima soʻzlayapsiz, oyi? Tuzukkina gapiring! Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 tasdiq yukl. Yaxshi. xoʻp, mayli, maʼ-qul. ◆ -Ertaga kitobni ola kel, tuzukmi? -Tuzuk, olib kelaman. m ◆ -Siz kirgandan keyin men eshikni ustingizdan yopib olaman-da, bir ozdan soʻng oldingizga kelinning yolgʻiz oʻzini kirgizaman, tuzukmi? - Tuzuk. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

tuzuk 11

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tu-zuk

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

map. huq. Qonun-qoidalar toʻp-lami; nizom. ◆ Amir Temur tuzuklari.

Sinonimlari

Tuzuk

Antonimlari

ТУЗУК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

tuzuk (koʻplik tuzuklar)

• Ozarbayjoncha: tüzük
• Inglizcha: charter, statute

Ruscha _ru

tuzuk I
1 исправный; // исправно; ◆ telefon tuzukmi, buzuqmi? телефон в порядке или поврежден?; ◆ motor tuzuk ishlab turibdi мотор работает исправно;
2 неплохой, вполне хороший; ладный; // хорошо, ладно; ◆ oʻzi tuzuk shoir, biroq tanqidni koʻtarmagani yomon (А. Ќаћћор, «Сароб») Сам он неплохой поэт, но плохо то, что он не любит, критики; ◆ tuzuk qiz неплохая девушка; ◆ ish tuzuk boryapti работа идёт хорошо; ◆ bu ish tuzuk tashkil qilinmagan эта работа не организована как следует;◆ tuzuk-tuzuk odamlar хорошие (порядочные) люди; ◆ menga olmaning tuzuk-tuzugidan bering дайте мне яблок получше;
3 здоровый, не больной; ◆ ota, tuzukmisiz? как вы себя чувствуете, отец? (при обращении к больному); ◆ tuzuk boʻlib ketdingizmi? вы поправились?;
4 нареч. толком, обстоятельно; как следует; ◆ tuzukkina gapirsangchi! говорите же толком!; ◆ tuzuk oʻtir сиди как следует;
5 в знач. утверд.частицы хорошо, ладно; ◆ ertaga kitobni ola kel, tuzukmi? завтра принеси с собой книгу, хорошо?; ◆ tuzuk, ola kelaman ладно, принесу; ◆ 

• oʻziga tuzuk odam обеспеченный человек; человек, живущий в достатке.
  

tuzuk II
ист. уложение, кодекс.