uzmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

uz-moq

Etimologiyasi

UZ- ’butundan maʼlum bir qismni kuch bilan aj — rat-’. Tarlon zanjirini u z i b d i. Bu feʼl qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatib, üz- shak — lida talaffuz qilingan (ПДП, 441; Devon, I, 178; DS, 629); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: üz- > uz-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Kuch bilan tortib, yulqib, bu-tundan ajratmoq, butunni qismga boʻlmoq. ◆ Hoʻkiz bir siltab, arqonni uzib yubordi. m ◆ Joʻra poshsha boʻynidan marvarid marjonini chiqardi-da, ipini shart-shart uzib, marva-ridlarni kigizga toʻkdi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ .o. ◆ Dutorchi dutorning qulogʻini jahl bilan qattiq burab, torini uzib yubordi. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ . ◆ Ziyodaxon, zuvala uzar ekan, hazilomuz javob berdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

2 Palak, novda yoki tupidan ajratib ol-moq, kesmoq. ◆ Qovun uzmoq. Pomidor uzmoq. Uzum uzmoq. Olma uzmoq. n ◆ ..gulga termi-lib oʻtirishni emas, oʻsha gulni uzib, iskab yurishni yoqtiradi. S. Siyoyev, „Otliq ayol“ .

3 Kesib, qirqib, joyidan boʻlak qil-moq. ◆ Qilich bilan boshini uzmoq. sht Gluxov-ning ikkala oyogʻini naq sonidan snaryad uzib ketdi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ .

4 Turgan, yopishgan joyidan ajratmoq, xoli qilmoq. ◆ Bu xarsangni yerdan uzib boʻl-maydi. Tandirdan non uzmoq. shsh Japaq qiz-chani bagʻridan zoʻrgʻa uzib, otilib tashqari-ga chiqdi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qissasi“ . ◆ Yunus.. tizzalarini ogʻriq kemirib yeb tash-layotgan boʻlsa ham, boshini yostiqdan uzib, qimirlatib qoʻydi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

5 Davom qildirmaslik; toʻxtatmoq, kes-moq. ◆ Gapni uzmoq. Suhbatni uzmoq. m [ Sao-dat:] ◆ Qoʻrqmasim ham bormi, oʻzingga ehtiyot boʻl, xatingni uzma. N. Safarov, „Saodatning qissasi“ . ◆ Boʻy yetgan qiz, hozir sen bshshn alo-qani uzgan, uzmasa ham, boʻshashtirgan boʻlar edi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

6 Qarzni toʻlamoq, evazini bermoq (qay-tarmoq). ◆ [Gʻofir:] Shuncha qarzim bor ekanmi? Men buni qanday uzaman, boy ota? Hamza, „Boy ila xizmatchi“ . ◆ Olgan omonatini bata-mom uzdimi? K. Yashin, „Hamza“ . ◆ ..yurtdan yegan oshlarini uzish niyatida toʻy taraddudiga tushdi. S. Ahmad, „Xazina“ .

7 Qattiq tishlamoq yoki chaqmoq; tishlab yoki chaqib yaralamoq. ◆ Itning ishi — uzmoq, Yomonning ishi — buzmoq. Maqol . n ◆ Atrof-da gʻuv-gʻuv pashsha: oyoqlarga yopishadi, burun kataklariga suqiladi, quloqni uzadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

8 koʻchma Qattiq taʼsir qilib azob ber-moq, ogʻritmoq, achishtirmoq (issiq, sovuq, zarb, gap-soʻz va shu kabilar haqida). ◆ Qizilqumda qish izgʻirini badanni uzib ola boshlagan kezda, kechagi student trassaga kelib, kolonna me-xanigi boʻlib ishga tushgan edi. H. Nazir, „Oʻt-lar tutashganda“ . ◆ Shudgor, qizigan misday, oyoq-ni jizillatibuzib oladi. F Gʻulom, „Tiril-gan murda“ . ◆ Pishiq oʻrilgan charm qamchin bilan Yoʻlchining ochiq koʻkragini va boʻynini uzib oldi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..oʻrtoq Debilov shu gaplari bilan Farmonqul akani bir uzib oldi. S. Mahkamov, „Shogird“ .

Ichagini uzmoq Kulgi va shu kabilardan holdan toydirmoq. ◆ Oʻtov ogʻasi Sulaymon oqsoqolni kuldirib ichagini uzdi. K. Yashin, „Hamza“ . Koʻz (yoki koʻzini) uzmoq Nigohini olmoq, kara-may qoʻymoq. ◆ Hasan uzoqlashib ketgan mashi-nadan koʻzini uzmay qotib turardi. S. Zun-nunova, „Koʻk chiroqlar“ . ◆ Yoʻlchi goh-goh koʻz-larini yerdan uzib, qisqa-qisqa javob berib turardi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Koʻngil uzmoq q. koʻngil. ◆ Ammo bilimga chanqoq bola-lar maktabdan koʻngillarini uzmay, oʻqishda davom etdilar. K. Yashin, „Hamza“ . Oyoq (yoki oyogʻini, qadamini) uzmoq q. oyoq. ◆ Huv oʻsha Mohiroʻyjahonda oʻqilgan taʼrixdan keyin u Tabibiyning uyidan oyoq uzib ketgan edi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Nega biznikidan qadam uzib ketdingiz yo koʻngil qolarlik gap oʻtdimi bizdan? K. Yashin, „Hamza“ . Tutgan joyini (yoki yerini) uzadi Aytganini, koʻzlaganini amalga oshirmay qoʻymaydi. ◆ Yumshoqqina gapiradi-yu, tutgan yerini uzaman deydi-ya.. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ . Umid (yoki umidini) uzmoq Istagining amalga oshmas-ligiga ishonmoq, undan voz kechmoq, umid-siz holatda boʻlmoq. ◆ Hasan polvon umid uzdi oʻzidan.. Ergash Jumanbulbul oʻgʻli . ◆ Avazoʻgʻlon koʻnglin buzib boradi, Dunyodan umidin uzib boradi. "Malikai ayyor" . Oʻq uzmoq Oʻq otmoq. ◆ Mingta oʻqni kamonidan uzadi.. "Nurali" . Quloq uzmay Diqqat bilan quloq berib. ◆ Tagʻin bir necha daqiqa quloq uzmay turib, oʻrnidan qoʻzgʻalmoqchi boʻlib turgan edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Antonimlari

УЗМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

uzmoq
1 срывать; отрывать, снимать; ◆ tandirdan non uzmoq вынимать лепёшки из тандыра (см. tandir); kasal yostiqdan bosh uzolmaydi больной не в силах поднять головы от подушки; men undan koʻz uzolmayman я не могу от неё глаз оторвать; qoʻloq uzmay внимательно (слушать); bu yukni yerdan uzib boʻlmaydi невозможно оторвать этот груз от земли (т. е. приподнять его); ◆ mevalarni uzmoq срывать, собирать, снимать, рвать, обирать фрукты; ◆ gul uzmoq рвать цветы;
2 обрывать, рвать; ◆ ipni uzmoq обрывать нитку; ◆ arqonni uzmoq порвать верёвку;
3 прекращать (действие или течение чего-л.); ◆ orani uzmoq порывать (с кем-л.); ◆ gapni uzmoq прекратить разговор; оборвать разговор; ◆ suhbatni uzmoq прекратить, оборвать беседу; ◆ qadamni uzmoq или ◆  oyoq uzmoq прекратить ходить (куда-л. к кому-л.); ◆ doʻstlik rishtalarini uzmoq порывать узы дружбы;
4 терять, потерять; ◆ umid uzmoq по-терять надежду; men undan umid uzmayman я не теряю надежды на него;
5 ликвидировать, покончить; погасить (долг); ◆ qarz uzmoq погасить долг, ликвидировать задолженность;
6 стрелять (из лука, ружья, винтовки и т. п.); производить выстрел; ◆ miltiqdan oʻq uzmoq стрелять из ружья;
7 перен. щипать, жечь; qizigan toshlar oyoqlarni uzib olar edi раскалённые камни жгли ноги; sovuq quloqni jizillatib uzib oladi мороз сильно щиплет уши;
8 сильно кусать, кусаться; it uning oyogʻidan uzdi собака сильно укусила его за ногу; chivinlar badanimni uzar edi комары меня кусали; ◆ gap bilan uzmoq перен. уязвить, уколоть; u meni gap bilan uzib-uzib oldi он меня уязвил; он пустил шпильку по моему адресу; * uzib ulamoq (букв. обрывать и связывать) говорить без конца одно и то же; ворчать; брюзжать; bir gapni nega ha deb uzib ulayverasan! чтоты говоришь (твердишь) без конца одно и то же!