koʻk
Oʻzbekcha (uz)
[tahrirlash]
Oʻzbekcha (uz)Morfologik va sintaktik xususiyatlari
[tahrirlash]koʻk
Aytilishi
[tahrirlash]Etimologiyasi
[tahrirlash]KOʻK ' moviy', ' zangori'. .. hovuzning jimir-ji-mir tebranayotgan k oʻ m — k oʻ k sathiga .. bir necha dahiha harab turdi-da, .. (Hamid Gʻulom). Qadim-gi turkiy tilda shunday maʼnoni va boshqa maʼnolarni anglatgan bu sifat asli kö:k tarzida talaffuz qilin-gan (ЭСТЯ, III, 67), keyinroq ö: unlisining choʻziqlik belgisi (ПДП, 395; Devon, III, 146; DS, 312: kök VI), oʻz — bek tilida esa yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: kö:k > kök > kok.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
Maʼnoviy xususiyatlari
[tahrirlash]Maʼnosi
[tahrirlash]1 Tiniq osmon rangidagi; moviy, zangori. ◆ Koʻk koʻz. Koʻk boʻyoq. m ◆ Qoʻlimizda tovlanar jajji-jajji bayroqlar, Osmonda koʻk, qizil shar yengil uchib oʻynoqlar. I. Muslim .
2 Kul rangidagi, kulrang. ◆ Koʻk boʻri. Koʻk kaptar. n ◆ Qamchi koʻk ot bilan saman toy-ni yetaklab, daryo tomonga ketdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ .
3 s. t. Yashil, sabza. ◆ Koʻk oʻt. n ◆ Qarshimda tebranar koʻk barglar har on.. Yu. Hamdam .
4 Yer ustida gumbaz shaklida koʻrinib turadigan havo qatlami; osmon. ◆ Enkayganga en-kaygin, boshing yerga tekkuncha, Kekkayganga kekkaygin, boshing koʻkka yetguncha. Maqol . m ◆ Martning oxirgi kunlari. Koʻk yuzida suzib yurgan bulut parchalari oftobni bir zumda yuz kuyga solyapti. A. Qahhor, „Ming bir jon“ .
5 Oʻsayotgan oʻt-oʻsimlik, oʻt-oʻlan; maysa, koʻkat. ◆ Yomgʻirlar yogʻib, yerda oʻt-oʻlanlar koʻri-na boshladi, hayvonlarning ogʻzi koʻkka teg-di. M. Muhammadjonov, „Turmush urinishlari“ . ◆ Mening brigadamga qarashli yerdan uch gektariga misr paxta ekdim. Koʻki juda yaxshi. Gʻ. Gʻulom, „Tirilgan murda“ .
6 Bahorda yangi chiqqan, somsa, chuchvara kabi ovqatlarga ishlatiladigan otquloq, yoʻngʻichqa, jagʻjagʻ, ismaloq kabi koʻkatlar-ning umumiy nomi va shunday koʻkatlar qoʻshib tayyorlangan ovqat. ◆ Koʻk somsa. Koʻk shoʻrva. tsh Koʻk terish bahonasi bilan dala-larni tusay boshlagan edi. Choʻlpon, „Kecha va kunduz“ .
- Koʻk somsa Ichiga yangi oʻsib chiqqan jagʻ-jagʻ, yoʻngʻichqa, ismaloq, yalpiz kabi oʻt-oʻlanlar bargini piyoz bilan qiymalab, oshirma yoki oddiy xamirga oʻrab tayyorlangan somsa.
7 Kashnich, janbil, ukrop kabi ovqatga qoʻshib yeyiladigan rezavor oʻsimliklar, koʻkat. ◆ Koʻk solib qatiqlangan mastavaning lazzapsh hidi keldi. A. Muxtor, „Opa-sin-gillar“ .
8 s. t. (3-sh. birl. shaklida — koʻki ) Dollar. ◆ Bir pachka koʻki bilan qoʻlga tushibdi, ish chatoq.
- Boshi koʻkka yetdi q. bosh. Yeru koʻkka ishon-maslik Oʻta darajada ehtiyotlamoq. ◆ Dizim bechora u ni [Yodgorani] yerga ham, koʻkka ham ishonmaydi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . Kuliki koʻkka sovurmoq q. sovurmok, 3. Koʻkka koʻtarmoq Taʼrif, tavsifini juda oshir-moq, oʻta maqtamoq. ◆ -Mushtoqman, ammo bir oz sabr et, — dedi lablaridan meva shirasi-ni artib Ahmad Husayn. — Dani, sen hali koʻkka koʻtargan taʼlimot qaysi? Oybek, „Nur qidirib“ . Tutuni koʻkka chiqmoq Oʻta darajada xafa boʻlmoq, xunob boʻlmoq. ◆ Oʻzbek oyim oʻgʻlining "oʻlganni ustiga chiqib tepish" qabilidan boʻlgan bu harakatidan tutuni koʻkka chiqib, borliq qahr-gʻazabini eri ustiga toʻkadi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .
Sinonimlari
[tahrirlash]Antonimlari
[tahrirlash]КЎК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.
Tarjimalari
[tahrirlash]Sifat
[tahrirlash]koʻk
Tillarda
[tahrirlash]Ruscha ru
koʻk I
1 синий; голубой, небесно-голубой, лазурный; сизый; ◆ ~ boʻyoq синяя краска; ◆ ~ koʻz 1) голубые глаза; 2) голубоглазый; ◆ ~ kaptar сизый голубь, сизарь; ◆ ~ osmon синее небо; ◆ ~ tol ива сизая; ◆ ~ qargʻa shoyi (или shohi) сорт местной шёлковой ткани синей окраски; ◆ ~ koʻylak 1) синяя рубашка; синее платье; 2) синяя блуза; 3) перен. синеблузник;
2 зелёный; ◆ ~ oʻt зелёная трава; ◆ ~ choy зелёный чай, ◆ ~ hoʻl, ~ beda свежескошенный клевер, свежий клевер; ◆ ~ terak бот. тополь Болле;
3 серый; сивый; ◆ ~ ot серая лошадь;
4 небо; ◆ uning shodligi yeru ~ka sigʻmaydi (букв. его радость не помещается ни на небе, ни на земле) его радости нет предела, нет границ; он вне себя от радости; ◆ u kitobini yer-~ka ishonmaydi он никому не доверяет свою книгу; ◆ ~ka boqqan yiqilur погов. (букв. тот, кто смотрит на небо, упадёт) не задирай нос кверху, не гордись - поскользнёшься; ◆ ~larga koʻtarmoq превозносить (кого-л.) до небес; ◆ dushmanning kuli ~ka sovurildi враг окончательно разгромлен; враг разбит наголову; ◆ kulini ~ka sovurmoq окончательно разгромить; разбить в пух и в прах; ◆ boshi ~ka yetdi (букв. его голова достигла неба) он на седьмом небе (от радости);
5 зелень; ◆ ovqatga ~ selish foydalidir полезно употреблять в пищу зелень; ◆ osh ~ съедобная трава, приправа; ◆ sigirlarning ogʻzi ~ka tegib qoldi коровы начали пастись (весной) на подножном корму;
6 траур (платье тёмно-синего или синего цвета); ◆ ~ kiymoq носить траур; ◆
- oqini oq, ~ini ~ qilmoq сильно избить, отхлестать, выпороть, отстегать (кого-л.); ◆ oq sutini ~ka sogʻmoq проклясть, предать проклятию (только о матери в отношении своих детей); ◆ Vatanga xiyonat qilsang, oʻgʻlim, oq sutimni ~ka sogʻaman если изменишь Родине, сын мой, я тебя прокляну; ◆ tutuni ~ka chiqdi он крайне опечалился.
koʻk II
намётка, прошивка крупными стежками; ◆ ~ solmoq намётывать.