surmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

sur-moq

Etimologiyasi

SUR— ' bir joydan boshqa joyga itarib oʻtkaz—',

' siljit-'. Stolni devor tomonga s u r i b h oʻ y -d i (Husayn Shams). Qadimgi turkiy tilda qam shunday maʼnoni va yana bir necha maʼnoni anglatgan bu feʼl asli sür tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 423; DS,

517); oʻzbek tilida ü unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: soʻr- > sur—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Itarib, bir joydan ikkinchi joyga koʻchirmoq; jildirmoq, siljit-moq. ◆ Oriq, koʻzi ichiga tortib ketgan, iyak-lari ingichka kelin ayvon taxmonidagi san-diqni nari-beri surar edi. "Saodat" .

Oldinga surmoq 1) old tomonga sil-jitmoq; 2) koʻchma olgʻa bostirmoq. ◆ Ishni oldinga surmoq. Orqaga surmoq q. orqa. ◆ Akasi qistashini qoʻymabdi, ukasi erta-indin, deb orqaga surishini qoʻymabdi. "Ertaklar" . Suv surmoq Sugʻorish uchun suvni biror tomonga yoʻnaltirmoq, yoʻnaltirib olib bormoq. U ◆ [Yoʻlchi] yer haydadi, chopiq chopdi, suv surdi, dalaga gung tashidi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Surib bormoq Kuch bilan siqib, bosib borib, ilgari haydamoq. ◆ Haydar, ra-qibini surib borayotib, chalinib yiqilib tushdi. I. Rahim, „Ixlos“ . Surib ketmoq 1) kuch bilan olib, tortib, sudrab yoki ergash-tirib ketmoq. ◆ Tinglovchi esa shu daryo yuzidagi yelkanga oʻxshaydi. Sizlarga koʻchgan xotiralar esa yelkanni surib ketuvchi shamolga oʻxshaydi.. A. Nurmurodov, „Urush bevalari; 2) olib qochmoq (ot haqida)“ . Saman hurkib, kelgan tomoniga — ◆ Koʻkorolga surib ketdi! H. Nazir, Soʻnmas chaqmoqlar; 3) koʻchma foyda bermay, zarar keltirmoq. ◆ Harom pul surib ketadi. Surib chiqarmoq Kuch, „tazyiq bilan siqib chiqarmoq“ . ◆ Qism qorongʻi tushguncha dushmanni oldingi okotardan surib chiqardi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . Chetga surmoq 1) chet tomonga siljitmoq; 2) koʻchma chetga chi-qarib yubormoq, chetlatmoq.

2 Yurmoq (shaxmat va shashka oʻyinida). ◆ Piyodani surmoq. Filni surmoq.

3 Biror tomonga yoʻnaltirmoq, solmoq. ◆ Lashkar surmoq. Karvon surmoq. m ◆ Ajab, bunda nechun yolgʻiz yuradi, Kim ekan u, kechasi ot suradi? "Gulshanbogʻ" . ◆ Gʻirotga men achchiq qamchi urayin, Yov ketindan shu kecha ot surayin. "Gulshanbogʻ" .

4 s. t. Surtmoq, surkamoq. ◆ [Nafisa] Ikki qoʻli yorilgan, hadeb glitserin surmoq ham foyda bermasdi. Mirmuhsin, „Qahramonnoma“ .

5 Otlar bilan qoʻshma feʼl yasaydi, maye., ◆ davr surmoq, kayf surmoq, xayol surmoq, hukm surmoq. yash U shshzdirab oqayotgan ariq ichi-dan baliqchalar izlab, xayol surayotgan Ha-fizaga boqib turardi. Mirmuhsin, „Umid“ . ◆ Ularni kuzatib turgan ona, qizining eng oʻynab-kuladigan, ayollik, onalik baxtini suradigan vaqti oʻqish bilan oʻtayotganiga achinar.. edi. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ . ◆ Bogʻda gulni tergin endi, Davru dav-ron surgin endi. "Gulnorpari" .

Nasl (yoki suyak) surmoq Nasldan naslga oʻtmoq (biror kasallik, irsiy holat va sh.k.). Tirnogʻi suribdi Yangi tirnoqchiqib va oʻsib, eski, zararlangan tirnoqni tushiribdi. Umr surmoq Umr koʻrmoq, yashamoq. Qalam surmoq ayn. qalam tebratmoq q. tebratmoq. ◆ Navoiy ulugʻ fors shoirlari kabi, sheʼrning hamma shakllarida qalamni jasur surdi. Oybek, „Navoiy“ .

Antonimlari

СУРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

surmoq
1 двигать, передвигать; продвигать; подвигать, сдвигать; ◆ stolni devor tomonga surmoq передвинуть стол к стене; ◆ piyodani surmoq шахм. подвинуть пешку, ходить пешкой; ◆ yer surmoq 1) планировать землю, выравнивать поверхность земли; 2) пахать землю; olgʻa (или ilgari) ◆ surmoq 1) прям. и перен. продвигать вперёд; 2) перен. выдвигать; ◆ yangi dalillarni ilgari surmoq выдвигать новые доводы; ◆ chetga surmoq 1) отодвигать в сторону; 2) перен. отталкивать, отстранять; ◆ orqaga surmoq 1) отодвигать назад; 2) перен. оттягивать; затягивать; тянуть назад; dushmanni surib bormoq теснить врага; surib chiqarmoq вытеснять, выживать;
2 тянуть, тащить;◆ karvon surmoq водить караваны; вести караван; ◆ qoʻshin surmoq вести войско; ◆ qalam surmoq писать, пописывать; ◆ xayol surmoq задуматься, впадать в задумчивость, призадуматься; замечтаться; мечтать; ◆ davr surmoq см. davr 4; ◆ umr surmoq проводить жизнь, жить; проживать; kayf (или kayf-safo) ◆ surmoq см. ◆ kayf 2; hukm surmoq царить, господствовать; властвовать;
3 разг. = surtmoq 1; * surib ketmoq 1) тянуть (тащить) за собой; 2) понести (о лошади); harom pul surib ketadi даровые деньги боком выйдут; suyak suradigan kasallik болезнь, передающаяся по наследству, переходящая из рода в род; tirnogʻi suribdi у него стал расти новый ноготь (сдвигая остатки старого ногтя, напр. после костоеды); koʻzga surib разг. * koʻziga surtib (см. surtmoq).