qora

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qo-ra

Etimologiyasi

QORA 'koʻmir tusidagi'; ’eng toʻq rang'. Laganlar boʻshayozganda eishkdan sersavlat bir h o r a odam kirib keldi (Parda Tursun). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni va boshqa bir necha maʼnoni anglatgan bu sifat asli qara tarzida talaffuz qilingan (Devon, III, 240; DS, 422; ПДП, 411); oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi â unlisiga, ikkinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga almashgan: qara > qârä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Rang-tusi mavjud ranglarning barchasidan toʻq; qozonkuya, koʻmir tusidagi; zid. oq. ◆ Qora qozon. Qora soch. Qora koʻz. Qora siyoh. n ◆ Moʻttixon.. bugʻdoyrang, qora qosh ayol edi. S. Zunnunova, „Olov“ . ◆ Chayla qamishlari allaqachon yonib bitib, yogʻochlarigina qora koʻmir boʻlib, chars-chars qilib tutab yotardi.

N. Fozilov, Diydor.

2 Shu tusga moyil toʻq rangli; qoramtir. ◆ Qora non. Qora gilos. Qora tuproq. Qora bulut. yaya Nimqorongʻida ruxsoridagi noʻ-xatdek qora xolini aniq koʻrdi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . ◆ Qorani qora demanglar, Qoraning ori keladi. Qora mayiz yeganda, Qandday shirin keladi. "Qoʻshiqlar" . ◆ Mulla Obid boʻlsa, aftiga qora balchiq sachratib, oʻzining mashhur ketmoni bilan ish koʻradi. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ .

3 Is, qurum bosgan, qoraygan yoki oq-lanmagan, pardozlanmagan. ◆ Qora uy. yash Do-lonning oʻng tarafidagi kichik qora hujra-da Polvonning ota-onasi va bobolari umr kechirgan. J. Sharipov, „Xorazm“ .

4 Qorongʻi; nursiz, ziyosiz; zid. yorugʻ. ◆ Bu kungi kech Otabek bilan Homidning hayot va mamot masalalarini oʻzining qora quchogʻiga olgan qorongʻi bir tun edi.. A. Qodiriy, „Oʻt-gan kunlar“ . ◆ Demak, yuzimning bir tomoni kundek yorugʻ-u, bir tomoni tundek qora ekan. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ . ◆ Uch qadrdon, uch opa-singil Zulmat quchgan qora oʻrmonda. X. Davron, „Qaqnus“ .

5 Shaxmat, shashka kabi oʻyinlarda oqqa zid donalar va shu donalar bilan oʻynovchi tomon. ◆ Qora bilan oʻynamoq. Qoralar yutdi.

6 ot Qora yoki qoraga moyil narsa (kiyim, mato va sh.k.). ◆ Bayroqlarga qora tut-moq (taqmoq), Qozonga yaqin yursang, qorasi yuqar.. Maqol . m ◆ Keng qiiiyuqni partizan-ning Motami qoplab oldi: Qora taqdi har bilak. A. Umariy .

7 ot Biror narsaning uzoqdan yoki qo-rongʻidan koʻzga tashlanuvchi aksi, ifodasi; sharpa. ◆ Oppoq qorda odam/shrning qorasi yelib-yugurardi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mashina yorugʻidan ham talvasaga tushib, oldinda chopib borayotgan jayran qorasiga koʻzi tushib, yuragi hapriqibketdi. M. Mansurov, „Yombi“ . ◆ Koʻp oʻtmay havo burchida azamat havo laynerining qorasi koʻrindi. S. Axmad, „Jimjitlik“ .

8 ot Moʻljalga olingan yoki olinadigan narsa, nishon; moʻljal. ◆ Qoraga olmoq. n ◆ Birinchi otgan yoy qoradan bir quloch yuqori ketdi. "Latifalar" . ◆ Mergan boʻlsang, oʻshal ogʻochni qoraga olib otgʻil. M. Osim, „Oʻtror“ .

9 koʻchma Umuman, salbiy belgini, sal-biy belgiga egalikni bildiradi; yomon. ◆ Qora niyat. Qora kuchlar. yat Kechirasiz, men shi-ringina bazmingizni qora xabar bilan muz-latib qoʻydim. Oybek, „O“ . v. shabadalar. ◆ Pa-ranji qursin, meni shunday qora kunlarga soldi. Hamza, „Paranji sirlari“ . ◆ Kalladan qora xayollarni quvish kerak, tushkunlik — eng yomon dushman. F. Musajonov, Himmat. Shu gap bilan boshqa!shr Qoldi yer chizib. Dora, shum tilayutri Har yonni kezib. Gʻayratiy.

10 ot koʻchma Notoʻgʻri, yomon, yaramas narsa, ish. ◆ Aroqning oʻzi oq, qilmishi — qora. "Qanotli soʻzlar" . ◆ Gulnor endi man tort-madi. Sof nomusiga otilgan qorani butun-lay yuvib tashlashga jazm qildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Akangizga qora yuqtir-maslik uchun Oʻktamni ham oqlayapsizmi endi? S. Zunnunova, „Koʻzlar“ .

11 Baʼzi soʻzlar bilan qoʻllanib, ular anglatgan narsaga xos belgi-xolatning kuchli darajasini bildiradi. Dora sovuq. Dora qon yigʻlatmoq. shsh Dora qishda toʻy qilmay, Battar boʻlgur nokas gov.. A. Ori-pov, Yillar armoni. ◆ Nima qiladi oʻzini qora qiynoqqa solib?! A. Muxtor, „Tugʻilish“ . ◆ Shundan keyin.. terlab-pishib, qora terga tushib ketdi. M. Mansurov, „Yombi“ .

12 koʻchma esk. Maʼlum miqdordagi yaxlit summa. ◆ Bir qora choʻzsak, kifoya deboʻylayman, ozmi, ming soʻlkavoy. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ .

Ichi (yoki dili, koʻngli, yuragi) qora Oʻz-ganing muvaffaqiyatini koʻrolmaydigan; yaxshilik, muvaffaqiyat tilamaydigan. ◆ Dili qoraning qilmishi — qiyiqlik. Maqol. n ◆ E-e-e, bu ham boylar singari oʻz nafsini oʻy-laydigan, ichi qora odam ekan-da! H. Tur-sunqulov, „Hayotim qissasi“ . Yuzi (yoki beti) qora q. yuz I. Qora yer boʻlmoq salb. Oʻlmoq, yerga kirmoq. ◆ Kimsanoy u yoqda, kuyov boʻlmay qora yer boʻlgur na oʻligini koʻrsatadi, na tirigini. A. Qaxxor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Qora kiymoq Aza, motam libosini kiymoq (qora, koʻk kabi qora va qoraga moyil kiyim haqida). ◆ Yusufbek hoji xatmi qurʼon qilib, yurtga osh berdi. Oʻzbek oyim qora kiyib, taʼziya ochdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Qora kursi (yoki stul) q. kursi. Dora kursiga oʻtirayotgan jinoyatchiga oʻxshab qol-ganidan, yuzlari lovumab ketdi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol. ◆ Unda [cypamdaj qora stulda hukm qilingan gunohkorlar oʻti-rardi. Gazetadan . Qora mehnat (yoki ish) Mahorat, malaka talab etmaydigan, oddiy, Xatto maʼlum darajada iflosligi boʻlgan mehnat, ish. ◆ Manglayimizga bitilgani shu qora mehnat ekan, netamiz. S. Siyoyev, „Yorugʻ-lik“ . ◆ ..oʻquv haqi jamgʻarish uchun har qanday ogʻir, qora mehnatdan hazar qilmadim. Oybek, „Hyp qidirib“ . ◆ -Tortinma, Komiljon, — dedi u jiddiy, — qora ishga ham tayyorman. I. Raxim, „Ixlos“ . Qora torgmok, 1) yordam, Ximoya umidida boʻlmoq; oʻziniki (yaqin) bilmoq; orqa qilmoq. ◆ Men sizni qora tor-tib keldim, Oʻrmonjon aka. Sizdan boshqa hech kimga gapira olmayman. A. Qaxxor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Keyin bobomizni qora tortib, bu yerga keldik, xotinliyam boʻldik. "Yoshlik"; 2) bir obʼyektni moʻljal qilib olmoq, „ish-xarakatning boisi deb bilmoq“ . ◆ Gʻayrati ichiga sigʻmagan jon borki, bari qishloq biqinidagi tepalikni qora tort-gan. N. Norqobilov, „Bekatdagi oquycha“ . Qora xalq (yoki odam) Madaniyat, maʼrifat, bilim kabilarga ega emas; omi, tushunmagan. Dora xalqda tobelik, ikrom, andisha qolurmi..

S. Siyoyev, Avaz. ◆ Qora xalq uni qarsaklar bilan olqishladi. K. Yashin, „Hamza“ . Ogʻayni, men k,ora odamman. Zargar Yodgorbek boshimni ay-lantirgan ekan. N. Safarov, Sharq tongi. Qora chaqam yoʻq ayn. sariq chaqam yoʻq k- chaqa

I. Ammo yonida kora chaqasi yoʻq odamga bu [sakkiz yuz soʻm] — jahannamning kilkoʻp-rigiday mudhish narsa. Oybek, Tanlangan asarlar. Qora qilmoq 1) ayn. qora tortmoq. Qarindoshlarini kora qshtb, bu yerlarga kelib qolgan; 2) ayn. qoralamoq 4. Ular ot izini kora qsh>ib, boʻri uchragan tepalikka borishdi.. S. Nurov, Narvoy. ◆ Ular ertalab oʻtgan koʻy suruvlarining izini qora kilib.. tepaliklar osha yurishdi. A. Hasanov, „Chiroq-lar“ . Qorasi oʻchmoq Koʻrinmay ketmoq, yoʻq boʻlmoq. Poyezdning korasi oʻchguncha moʻltirab qarab turdim, keyin yigʻlab-yigʻlab, izimga kaytdim. S. Siyoyev, Yorugʻlik. Qorasini koʻr-satmoq Koʻrinish bermoq. ◆ Polvon bolam-ku, qorasini koʻrsatmay, suvga tushgandek gʻoyib boʻldi. S. Ahmad, „Ufq“ . Qorasini olmoq Kora-sini ilgʻamoq, koʻrmoq. ◆ Kunning oʻzi peshin vaqti boʻlganda, Poygachilar qorasini oladi. "Alpomish" .

13 Qora (erkaklar ismi).

Antonimlari

ҚОРА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

qora

Tillar

• Evenkicha: коӈномо
• Ozarbayjoncha: qara, siyah
• Turkmancha: gara
• Turkcha: kara, siyah
• Inglizcha: black
• Kurdcha: reş
• Chuvashcha: хура

Ruscha _ru

qora
1 прям. и перен. чёрный; ◆ qora boʻyoq чёрная краска; ◆ qora guruh ист. полит. чёрная сотня; ◆ qora yer 1) чернозём; 2) земля под огородами; 3) перен. могила; ◆ qora ish чёрная работа; ◆ qora ishchi чернорабочий; ◆ qora koʻylakchi ист. чернорубашечник; ◆ qora toʻrdan kelgan odam = qorachadan kelgan odam (см. qoracha); ◆ qoralar шахм. чёрные; ◆ yurish qoralardan ход чёрных; ◆ qora-qura bolalar черномазые дети;
2 тёмный (о цвете), вороной (о масти); ◆ qora ot вороная лошадь; ◆ qora qizil темно-бордовый;
3 перен. мрачный, безотрадный; ◆ baxti qora несчастный, злосчастный;
4 перен. преступный, злой, дурной; ◆ qora niyatlar преступные, злые намерения; ichi (или koʻngli) ◆ qora или ◆  qora yurak odam 1) завистливый человек; 2) таящий коварные замыслы человек; зложелатель;
5 тьма, темень; чернота; ◆ Kechaning tim qorasida yulduzlar yorqin yonadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») В непроглядной тьме ночи ярко горят звёзды;
6 тёмное пятно; силуэт, очертание, тень; ◆ uzoqdan bir kishining qorasi koʻrindi вдали показался силуэт человека; ◆ qorasi oʻchdi он исчез, скрылся, его не видно; ◆ qorangni oʻchir или ◆  qorangni koʻrsatma скройся; уходи, проваливай;
7 уст. мишень; ◆ Birinchi otgan yoy qoradan bir quloch yuqori ketdi («Афанди») Первая стрела пролетела на сажень выше мишени;
8 траур, траурная одежда; ◆ qora kiymoq надевать траур; носить траур;
9 Кара (имя собств. мужское);
10 входит в состав названий ряда животных и растений; ◆ qora bosh chumchuq снегирь; ◆ qora ilon гадюка; ◆ qora koʻza овёс Людовика; ◆ qora olaqanot шилоклювка; ◆ qora olu слива домашняя; ◆ qora saksovul чёрный саксаул; ◆ qora sulu овсюг пустой; ◆ qora terak 1) чёрный тополь; 2) осокорь; ◆ qora tuproq чернозём; ◆ qora tut шелковица, дающая чёрные плоды; ◆ qora chayir пальчатка; ◆ qora chigirtka сверчок; ◆ qora chugʻurchuq скворец чёрный; ◆ qora shuvoq полынь чёрная; ◆ qora ekin обл. огородные и бахчевые культуры; ◆ qora urganji с.-х. ургенчская дыня (название сорта дыни); * ◆ koʻz qorasi зрачок; ◆ koʻz qora siday saqlamoq хранить как зеницу ока; беречь пуще глаза; ◆ oq-qorani tanigan (букв. отличающий белое от чёрного) бывалый, видавший виды; ◆ yuzi qora опозоренный; пристыженный; ◆ soʻraganning bir yuzi qora, bermaganning ikni yuzi qora погов. (букв. у просящего одна щека черна, а у того, кто отказывает, обе) просящему позор, а отказавшему - дважды позор; ◆ yuziga qora surtmoq клеймить позором; предавать позору; yurakka (или koʻngilga) ◆ qora olmoq подозревать, заподозрить; ◆ qora kursi скамья подсудимых; ◆ qora chaqa медная монета; гроши; ◆ yonida qora chaqasi yoʻq у него и гроша ломаного нет; ◆ qora chiroq коптилка; ◆ qora xalq уст. чернь, простонародье; ◆ qora xat извещение о смерти.