choʻkmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

choʻk-moq

Etimologiyasi

_ CHOʻK— ' oyoqlarni tizzadan bukib oʻtir—'. Tuya ch oʻ k s a, joy topilar (Maqol). Qadimgi turkiy tilda Ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli chök- tar-zida talaffuz qilingan (Devon, II, 29); keyinchalik ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: chök- > chok-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Tizzalamoq, choʻkka tushmoq. ◆ Choʻk, desa, tuya ham choʻkar. Maqol . ■■ Uning [quduqning

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ yoniga choʻkkan nortuyani esa, bora-bora qum koʻmib, ulkan tuyatepaga ay-lantiribdi. M. Mansurov, „Yombi“ .

Tiz choʻkmoq q. tiz 1. ◆ Mard nomardga tiz choʻkmas. Maqol . n ◆ ..bir peshin chogʻi paykal-da [Anvar] tiz choʻkib, Sevarguljon, men sizni sevaman, dedi. N. Qilichev, „Chigʻiriq“ .

2 Umuman, biror joyga oʻtirmoq. ◆ Turdi gʻilay Malik muallimning yoniga choʻkdi. A. Koʻchimov, „Halqa“ . ◆ Rangi oʻchgan oʻrindiqqa choʻkkancha, barglari toʻkilgan namchil novda-ni tomosha qilyapman. "Yoshlik" . ◆ Nurali ito-atkorlik bilan supaga choʻkdi. "Sharq yulduzi" . ◆ Horiganimdan noiloj toʻnkaga choʻkdim. "Yoshlik" .

3 Sath, yuzadagi dastlabki vaziyatiga nisbatan pastlamoq; botmoq; ich-ichiga ki-rib ketmoq. ◆ Yer sathining bir xil joylari choʻkib, boshqa joylari koʻtarilib turadi. "Fan va turmush" . ◆ Alimardon uning.. ichiga choʻkkan koʻzlariga bir lahza tikilib qoldi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

4 Tinib, tagiga oʻtirmoq, tinmoq (suyuq-likdagi aralashma, quyqa va shu kabilar haqida). ◆ Loyqa choʻkib, suv tiniqlashibdi. Namakob-ning tuzi tagiga choʻkib qolibdi.

5 Gʻarq boʻlmoq, botmoq; suvga botib, oqib halok boʻlmoq. ◆ Choʻkayotgan choʻpga yopishar. Maqol . av ◆ [Ayol] Beixtiyor muvozanatini yoʻqotib, suvga choʻkdi. "Yoshlik" .

6 koʻchma Qaddi, boʻyi qisqarib, pastroq, kaltaroq boʻlib qolmoq, qisqa tortmoq. ◆ Uning [Bashirjonning] boʻyi bir qarich choʻkkandek, yelkalari chiqib, qomati oldinga engashib qolgandek edi. N. Aminov, „Qahqaha“ . ◆ Erining rangi dokadek oqarib ketgan, oʻzi bir zumda choʻkib, kichkina boʻlib qolgandi. S. Zunnunova, „Goʻdak hidi“ . Devorlar jim choʻ-kaveradi.. X. Davron.

7 Tepadan pastga tushib, sathni qop-lamoq. ◆ Osmon yuzini qoplagan quyuq sargʻish chang yerga choʻkdi. Mirmuhsin, „Gʻurbatdagi odam“ . ◆ Baland toqqa choʻkar qor. "Nurali" .

8 Qoplamoq, yoyilmoq. ◆ Oqshom choʻkdi. n ◆ Tun ogʻib, qorongʻilik choʻkdi. Mirmuhsin, „Temur Malik“ . ◆ Qishloqqa tun choʻka bosh-laganda, menga jiyan sanalmish Zokir ish-dan qaytdi. "Yoshlik" .

9 koʻchma Egallamoq, oʻrnashmoq (ruhiy holatga nisbatan). ◆ Onaning koʻngliga chuqur gʻashlik choʻkkan. "Saodat" . ◆ [Yaxshiboyev:] Mehr keyin keldi, armonlarim yuragimning tubiga choʻkdi. M. M . Doʻst, Lolazor. Xotira — ◆ u nu-tilmas, unutib boʻlmas armon. Yurak qaʼriga choʻkkan xayol. "OʻTA" .

10 Maʼlum muddat davom qilmoq. ◆ Oraga ogʻir jimlik choʻkdi. "Yoshlik" . ◆ Suhbat uzi-lib, oraga sukunat choʻkdi. "Saodat" .

11 koʻchma Ruhiy tushkunlikka tushmoq. ◆ Farzandining oʻlimidan soʻng ona ancha choʻkib qoldi. Gazetadan . ◆ Erining xiyonati Fazi-latni behad choʻktirib yubordi. "Yoshlik" .

12 koʻchma Iqtisodiy jihatdan tang ahvolga tushmoq; orqada qolmoq. ◆ U [Ismoi-lovaJ choʻkib qolgan bir necha kolxozni birlash-tirib, ularni koʻtarishga rahbarlik qildi. N. Safarov, „Olovli izlar“ .

Koʻngli choʻkmoq q. koʻngil 1. ◆ -Xarish demang, otimning koʻngli choʻkadi, — deb Avazxon otining sagʻrisini siladi. "Gulshanbogʻ". Oq tuya choʻkdi Birinchi, dastlabki qor yogʻdi.

Antonimlari

ЧЎКМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

choʻkmoq choʻkmoq OʻTIL

Ruscha _ru

choʻkmoq
1 присаживаться, садиться на колени; Tantiboyvachcha koʻrishib ogʻir poʻstini bilan sandalga choʻkdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Тантибайбача поздоровался и присел в своей тяжёлой шубе у сандала; tuya choʻkdi 1) верблюд лег на брюхо; 2) верблюд уселся (о тяжёлом, неуклюжем человеке); tuya choʻksa, joy topar погов. если верблюд ляжет, место найдёт (т. е. если потесниться, то место всегда найдётся); ◆ tiz ~ 1) сесть на колени; 2) опускаться (стать) на колени; 3) перен. преклоняться; 4) перен. покоряться;
2 опускаться (на сидение), присаживаться; усаживаться; Shu mahal qarshidan shirakayf bir odam kelib, skameykaning bir chetiga ogʻir choʻkdi (Шућрат, «Жаннат ќидирганлар») В этот момент подвыпивший человек тяжело опустился на скамейку напротир;
3 оседать; дать осадку; suvning loyqasi choʻksin пусть муть воды осядет на дно; fundament choʻkibdi фундамент осел; skladlarda choʻkib qolgan mol товар, залежавшийся на складах; u qarib choʻka boshlabdi он состарился и стал расти книзу;
4 погружаться, тонуть, идти ко дну;
5 вваливаться, быть впалым; koʻzlari choʻkib ketibdi у него глаза ввалились;
6 перен. впадать в уныние, терять уверенность, падать духом; поникнуть, сникнуть; Oʻlmasoy uch-toʻrt kundayoq choʻkib ketdi; ilgarigiday sergap ham emas (Р. Раћмонов, «Бахт билан учрашув») Ульмас-ай за три-четыре дня сникла; даже перестала быть, говорливой болтушкой как прежде;
7 приходить в упадок, в застой; приостанавливаться в развития; "Pravda" kolxozi choʻkib qoldi. Raisi noshudlik qildi (Н. Шамшаров, «Кумуш пиёла») Колхоз «Правда» пришёл в упадок. Его председатель оказался никудышним;
8 становиться меньше ростом, оседать (от старости); otam qarib ancha choʻkib qoldilar мой отец постарел и стал значительно ниже ростом;
9 перен. заволакивать, охватывать; воцаряться; jimjitlik choʻkdi воцарилась тишина; ◆ sukutga ~ умолкнуть; ◆ fikrga ~ задуматься, погрузиться в мысли; ◆ xayolga ~ погрузитьсяв мечты, отдаться мечтаниям; tun choʻkkan пала ночь, наступила (настала) ночь;* koʻngli choʻkdi он почувствовал горькую обиду; oq tuya choʻkdi выпал первый снег.