Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oʻl-moq == Aytilishi ==òlmoq

Etimologiyasi

OʻL— hayotdan mahrum boʻl—’. Yurak kasalidan oʻlgan kishilar soni yildan yilga ortib bormoqda. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl öl— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 406; De — von, I, 54; DS, 383); oʻzbek tilida ö unlisining yum — shoqlik belgisi yoʻqolgan: öl- > ol-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Hayoti tugamoq, yashashdan toʻxtamoq, qazo qilmoq. ◆ Oʻz ajali bilan oʻlmoq. Yiqilib oʻlmoq. Botir oʻlsa, nomi qolar, Nomard oʻlsa, nesi qolar. Maqol. ■■ ◆ Kechga yaqin yoʻl ustida yarador leytenant oʻldi. Oybek, Quyosh qoraymas. ◆ Bunine ustiga kutilmaganda bir suruvdan ustma-ust ik-kita qoʻy kasallanib oʻldi. P. Qodirov, Kora koʻzlar.

2 Yoʻq boʻlmoq, barham topmoq. ◆ Havasi oʻlmoq. Ishtahasi oʻlmoq. yaya Muhtasham saroylarning ziyosi ketgan, Oʻlayotgan sinf-dek ziyosi ketgan. Gʻayratiy. ◆ Yer yuzida oʻlma-sin, nomingni saqlab qolgin. U. Ismoilov, Saylanma.

3 Biror sifati, xususiyati va shu kabilarni yoʻqotmoq, yaroqsiz holga kelmoq. ◆ Oʻlgan ohak. a ◆ Robiya xola qaynogʻi oʻlib qolgan choydishga oʻt qalab yubordi. S. Zunnunova, Olov.

4 Biror harakat-holat taʼsirida juda nochor, ogʻir ahvolda qolganlikni bildira-di. ◆ Mirmurodov soatni bir amallab olti qilguncha oʻlayozdi. "Guldasta". ◆ E, vokzalning oldida oʻldim-charchadim, aftimning kuyasini koʻr. Oybek, Bolalik.

5 koʻm. fl. vazifasida. Yetakchi feʼl bildirgan harakatni kuchaytirib ifodalaydi, ortiq darajasini qayd etadi. [ ◆ Toʻybeka:] Meni erga bergasharida, senga oʻxshash men ham yigʻ-lagan edim, ammo ichimda nikoh kunining tezroq kelishini kuta-kuta oʻlgan edim. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ ..Qimmatxon har kelganida, ona sigirday yalab-yulqab oʻladi. Shuhrat, „Jannat qidirganlar“ .

Ajalidan besh kun burun oʻlmoq Oʻz aja-lidan ilgariroq, bevaqt dunyodan oʻtmoq.

| ◆ Kumush:\ Oʻgʻrilar teshib, oldimga chiqqan-larida, men nima qilar edim? Oh, otajon! Men ajalimdan besh kun burun oʻlar edim. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Uyatga (yoki nomus-ga) oʻlmoq Qattiq hijolat chekmoq, izza boʻlmoq, uyalib oʻsal boʻlmoq. ◆ Sidiqjon no-musga oʻlib, gʻazabidan koʻziga qon toʻlib, nima qilishini bilmay, xiyla turib qoldi. A. Qatsqor, Qoʻshchinor chiroqlari. Eti oʻlmoq

1) badani sezmaydigan, his qilmaydigan boʻlib qolmoq. ◆ Darra kelguncha etim oʻlib, darra yeganim bilinmaydi. "Latifalar"; 2) taʼsirlanmaydigan boʻlib qolmoq; koʻnikib, odatdagiday qabul qiladigan boʻlmoq. ◆ Yo gʻirt sodda, yo anoyi.. yoki ayollarni koʻraverib.. Pochchayev achchiq hazil, kinoyali gaplar, hat-to kalaka qilishlar ham kor qilmaydigan boʻlib, etioʻlib qolgan edi. A. Muxtor, Tugʻi-lish. Oʻlay agar Ish-harakat, gap-soʻz va shu kabilarning chinligini alohida taʼkidlaydi. ◆ Oʻlay agar, koʻrganim yoʻq. m ◆ ..oʻlay agar, bor-yoʻq pulim shu, men musofirman. X. Toʻxtaboyev, Shirin qovunlar mamlakati. Oʻlganning ku-nidan Boshqa iloji boʻlmaganidan. ◆ Oʻlga-nimning kunidan rozi boʻldim. shsh Oʻlganimning kunidan cholga tegib boraman. "Qoʻshitslar". Oʻlganning ustiga koʻmgan Bir koʻngilsizlik ustiga boshqasining yuz berishini ifoda-lovchi ibora. ◆ Bunisi oʻlganning ustiga koʻm-gan boʻldi. "Mushtum". Oʻlganning ustiga (chi-qib) tepmoq ayn. oʻlganning ustiga koʻmgan. ◆ Xudoyga shukur, qoʻlingda xating bor, oʻlgan-ning ustiga chiqib tepgandek xat-xabarsiz qoʻyma! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Oʻlib boʻl-dim yoki oʻlar boʻlsam, oʻlib boʻldim Biror narsa harakatida, taʼsirida juda holdan toyganlikni, oʻlar holatga yetganlikni bil-diradi. ◆ Uh, oʻlib boʻldim, qizim! Yolgʻiz qoʻyni haydash nuqul azob! Oybek, Tanlangan asarlar. ◆ Yupatgunimizcha er-xotin oʻlib boʻldik. S. Zunnunova, „Yangi direktor“ . ◆ Sharifjon, oʻlar boʻlsam, oʻlib boʻldim. Bu pochchang meni ado qildi. E. Raimov, Ajab qishloq. Oʻlib turgan (yoki yurgan) ekan Juda xoxdar, juda ishtiyoqmand ekan. ◆ ..doʻndiqchangni muhayyoqi-lib beraylik, dedim. Jonkeldi oʻlib turgan ekan, quloq qoqmay, xoʻp, dedi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Birorta hamyoni kattaroqqa pullasam, deb tomogʻi qaqraboʻlib yuribdi. P. Tursun, Oʻqituvchi. Oʻlmagan mening jonim (yoki sening joning) "Men bundan battariga ham chidaganman"; "faqat sen chidaysan, shuncha chidabsan" maʼnosidagi ibora. ◆ Voy, Marasul aka-yey, oʻlmagan sizning joningiz! Bu shallaqi bilan qanaqa umr qilib kela-yotibsiz? A. Qahhor, Ogʻriqtishlar. Oʻlsa ham Qatiy inkorni bildiradi. ◆ Oʻz otasini siylamagan, oʻlsa ham bizni odam oʻrnida koʻrmas! "Yodgor" .

esk. Boʻlmoq. Bu kunlar boshimizda bir saxob oʻlsa, ajab ermas. Zavqiy. Lutfu karamingiz ila koʻngillarimiz charogʻon oʻlib.. duoi joningizni qilmoq ila xurrammiz. S. Siyoyev, Yorugʻlik.

=== Sinonimlari òlmoq

Antonimlari

ЎЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

oʻlmoq
1 умирать; скончаться; ◆ oʻz ajali bilan oʻlmoq умирать естественной смертью; oʻlib ketmoq умереть; oʻlib qolmoq умереть (внезапно); ◆ yiqilib oʻlmoq разбиться насмерть; oʻlay agar умереть мне, ей-богу (божба); oʻlay agar yolgʻon gapirgan boʻlsam умереть мне, если я вру; voy oʻlay (букв. ой, погибель моя) боже мой; oʻlma(ng)! многих тебе (вам) лет!; браво!; oʻlmasam! боже мой!; hunarli oʻlmas, hunarsiz kun koʻrmas посл. кто имеет профессию, не умрёт, кто не имеет её - не проживёт; er yigitning uyalgani oʻlgani посл. для молодца позор равносилен смерти; borida qilmading shod, oʻlgandan keyin xoh qil yod, xoh qilma faryod погов. при жизни ты (его) не радовал, так после (его) смерти хоть вспоминай о нём, хоть оплакивай (это уже не поможет);
2 атрофироваться, омертветь; делаться нечувствительным; Darra kelguncha etim oʻlib, darra yeganim bilinmaydi («Афанди») Пока опускается плеть, я замираю (букв. моё тело делается нечувствительным) и не чувствую ударов плети;
3 теряться, пропадать; ishtaham oʻldi у меня пропал аппетит; hafsalam oʻldi у меня пропало желание, я разочаровался;
4 перен. замирать; испытывать застой; oʻlgan ish отрасль или дело, которое перестало быть нужным, потеряло значение;
5 перен. потерять свои качества; oʻlgan sement цемент, потерявший свои качества;
6 перен. (только в отриц. ф.) не терять свою ценность; oʻlmaydigan mol товар, который никогда не теряет своей ценности; oʻlmaydigan hunar профессия, которая никогда не теряет своей ценности; * oʻl deydigan odam (или kishi) yoʻq некому поругать (а следовало бы); oʻlsinki shunday boʻlsa неужто так, не может этого быть; не могло быть так; как бы не так; oʻlganda 1) ирон. на том свете, никогда; oʻlganda odam boʻlasanmi?! когда же ты будешь человеком?!; 2) по меньшей мере; по крайней мере; минимум; bu chamadon oʻlganda yigirma kilo keladi этот чемодан весит по меньшей мере двадцать килограммов; oʻlganning kunidan не имея другого выхода, не от хорошей жизни; oʻlganning ustiga koʻmgan (или tepkilagan) только этого ещё не хватало; oʻldim-oʻldim deganda доведя до крайней нужды; до критического состояния; изредка; через час по чайной ложке; oʻlmagan mening jonim! каково же мне приходилось!; как я только вытерпел (вынес, выдержал)!; oʻlmasning kuni чтобы не умереть, ради сохранения жизни; oʻlsa oʻligi ortiq несравненно лучше; uyatga (или nomusga) ◆ oʻlmoq провалиться сквозь землю от стыда.