ushlamoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

ush-la-moq

Etimologiyasi

USHLA- 'barmoqlar bilan tut-’. Maston uni hoʻlidan u sh l a b tortdi (Abdulla Qahhor). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi ’kaft’ maʼnosini anglatgan avuch otining (ДС, 70) ush shaklidan (avuch > vuch > uch > ush) -la qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 614); oʻzbek tilida a unlisi ä unlisiga almashgan: ush + la = ushla-> ushlä-. Asli ’hovuchga ol-’ maʼnosini bildirgan boʻlib, keyinchalik 'barmoqlar bilan tut-’ maʼnosi oʻsib chiqqan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qoʻl, panja bilan daxl qilmoq, tutmoq. ◆ Peshonasini ushlamoq. Ikki qoʻli bilan boshini ushlamoq. Koʻkragini ush-lamoq. yash ..bu tekin tomoshadan zavqlanib, qorinlarini uipab, qotib-qotib kulishardi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Bu kishi shunaqa, bogʻdan devorlarni ushlab chiqib ketmasa, hi-sob emas.. A. Qahhor, „Asarlar“ . ◆ Nabijon bemorning tomirini ushlab, yuziga qaradi. S. Zunnunova, „Koʻk chiroqlar“ .

2 Qoʻl, panja, barmoq(lar) orasiga ol-moq, shunday holda tutmoq. ◆ -Ogʻirroq boʻling, shayx! — dedi soʻysh! ushlab turgan yoʻgʻon bir yigit. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Eshik oldiga yetga-nida, negadir oʻzining ham oʻsha yoqqa keta-yotganini sezib, hayajon ichida tutqichni ushladi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Har zamonda bir qoʻlida toʻrxalta, bir qoʻli-da zontik ushlagan qari-qartanglar, bola-lar oʻtib turibdi. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Alizamon uning qoʻlidan ushlab, tinchlantir-gandek silab qoʻydi. A. Obidjon, „Akang qa-ragʻay, Gulmat“ .

3 Qoʻl bilan tutib olmoq; tutmoq. ◆ Ular [qizlar\ chimchilovchilarni qargʻaydilar. Ushlab olsalar, uradilar. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qizuni [tovuqni] uillab olgani koʻp urindi.. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari. ◆ Voydod, hoy, qoʻshnilar.. ushlanglar.. hoy, Abdu-rahmon, ushla uni! S. Zunnunova, „Olov“ .

4 Qoʻlga olmoq, qoʻlga tushirmoq (maye., jinoyatchini). ◆ Bu yerga kelib, faqat ayrim xavfli shaxslarni kuzatib, ularni jinoyat ustida ushlab, qamoqqa tashlash bilan ki-foyalanib.. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Bir necha soldat kelib, mahbuslarni ushladi, yasovul hamma-sining qoʻliga kishan urdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

5 Biror holatdan (ketish, yoʻq boʻlish va shu kabilardan) saqlamoq; tutmoq. ◆ Uni to shu paytgacha ikki narsa ushlab turar edi: ..birodarining uyiga quruq qoʻl bilan kirib borgisi kelmasdi. U shahid ketgan boʻlsa, bolalari zoriqayotgandir, bir tishlamdan boʻlsa ham u-bu olib boray, derdi. T. Malik, „Ajab dunyo“ . ◆ Beayov tong yaqinlashmoqda. Yov-dan tortib olingan joyni ushlab turishsa, bas. Nazarmat, „Joʻrlar baland sayraydi“ . U ◆ Zulfiqorni ortiq ushlab turmay, fotiha berdi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

6 Beriladigan haqni yoki uning bir qismini bermasdan chegirib olmoq, olib qolmoq, tutib qolmoq (qarz, jarima kabi toʻlovlar hisobiga). Kassir oylikdan besh soʻm uiaadi.

7 koʻchma Sakdamoq, tutmoq. ◆ ..yolgʻiz boshim-ga ham Toshkentdan, ham Margʻilondan ikki xotin ushlab turish ogʻirlik qiza boshladi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Said aka, bolalar ertalab albatta sut ichishlari kerak deb, koʻp yillardan beri mol ushlardi. Oʻ. U mar-bekov, „Yoz yomgʻiri“ .

8 Rioya qilmoq, amalda tutmoq (qonun-qoida, taomil kabilar haqida). ◆ "Yer-suv ishlaganniki! Faqat ishlagan tishlaydi!" shiorini mahkam ushlab ish qildik. N. Safarov, „Olovli izlar“ . ◆ Shariatni mahkam ushlagan xotin shaharda ikkita boʻlsa, biri — mulla Norqoʻzining xotini, ikkinchisi — shu! A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin“ .

9 Qoʻzgʻamoq, tutmoq (vaqti-vaqti bilan avj oladigan kasallik haqida). ◆ Kutil-maganda sanchiq ushladi. n ◆ Kumushni oʻqtin-oʻqtin ogʻriq ushlamoqda. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Nozik joy(i)dan ushlamoq Qaltis, jid-diy yeridan tutmoq. Darhaqiqat, Kumush eng nozik joydan uisshgan edi. A. Qodiriy, Oʻt-gan kunlar. Etagini ushlamoq ayn. etagini tutmoq q. etak. ◆ Oʻrtoqjon, men sening rah-barligingda odam boʻlaman, deb etagingni mahkam ushlaganman. A. Qahhor, „Qanotsiz chittak“ .

Antonimlari

УШЛАМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

ushlamoq

• Turkcha: avuçlamak

Ruscha _ru

ushlamoq
1 держать; браться; хватать, хвататься, ухватывать, ухватываться; ◆ arqonni ushlamoq взяться за верёвку; ◆ qoʻlidan ushlamoq взять (кого-л.) за руку; ухватить (кого-л.) за руку;
2 ловить; поймать задержать, захватить, схватить, сцапать, kaptarni ushlab olmoq поймать голубя; oʻgʻrini jinoyat ustida ushlab olmoq захватить вора на месте преступления;
3 задерживать, держать долго; U xatni atayin ushlab qoldi он сознательно (специально) задержал письмо; qarzni ushlab qolmoq присвоить взятое в долг;
4 удерживать; делать начёт; ◆ moyanadan oʻn soʻm ushlamoq удержать из зарплаты десять рублей;
5 задеть (в разговоре), ухватиться (за слова); Darhaqiqat, Kumush eng nozik joyidan ushlagan edi (А. Ќодирий, «Ўтган кунлар») В самом деле, Кумуш задела самое щекотливое место;
6 держать, поддерживать; содержать; ◆ intizomni qattiq ushlamoq поддерживать крепкую дисциплину; ◆ mahbuslikda ushlamoq содержать в заключении;
7 усиливаться, схватывать (о болезни, приступе боли); kutilmagada sanchiq ushladi внезапно схватило поясницу; Kumushni oʻqtin-oʻqtin ogʻriq ushlamoqda (А. Ќодирий, «Утган кунлар») Время от времени у Кумуш бывают приступы болезни; uni bezgak ushlab qoldi у него начался приступ малярии.